.

ՀՈԳԵՀԱՆԳԻՍՏ, ՄՈՄԱՎԱՌՈՒԹԻՒՆ  ԵՒ  ՈԳԵԿՈՉՈՒՄ
ՈՂԲԱՑԵԱԼ  ՀՐԱՆԴ  ՏԻՆՔԻ ՆԱՀԱՏԱԿՈՒԹԵԱՆ

17ՐԴ ՏԱՐԵԼԻՑԻՆ ԱՌԹԻՒ

Գրի  առաւ՝ Մարիէթ Օհաննէս
(Պոլսահայ Միութեան քարտուղարուհի)

 
Կիրակի, Յունուար 21, 2024ին Պոլսահայ Միութիւնը  «Հրանդ Տինք
դասախօսական» սրահին  մէջ կազմակերպած էր յուշ երեկոյ մը, հանգուցեալ
Հրանդ Տինքի նահատակութեան 17րդ տարելիցին առթիւ:
Երեկոն սկսաւ տուտուկահար Ալպէրթ Վարդանեանի տուտուկի վրայ
քաղցրահնչիւն մեղեդիներով:
Բացման խօսքը կատարեց Պոլսահայ Միութեան Մշակութային
Յանձնախումբի ատենապետ եւ Հոգաբարձու՝ Տոքթ. Յովհաննէս Գուլակ
Աւետիքեան, որ ներկաները  ողջունելէ ետք շնորհակալութիւն յայտնեց
Միութեան բոլոր անդամներուն թէ՛ բարոյական եւ թէ` նիւթական իրենց
աջակցութեան համար: Ան նշեց թէ այդ օր բոլորը մէկտեղուած են յիշելու
նահատակութեան 17րդ տարելիցը, Ակօս շաբաթաթերթի խմբագրապետ եւ մեր
հերոս՝ Հրանդ Տինքի շնորհելու համար աւանդութիւն դարձած Հրանդ ՏԻնք
Ազատութեան եւ Արդարութեան շքանշանը Արաս Հրատարակչատան: Ապա
հրաւիրեց բոլորը յոտնկայս վայրկեան մը յարգանքի տուրք մատուցանելու
հանգուցեալ Տինքի, Սեւակ Պալըքճըի, հերոս Սարգիս Հացպանեանի եւ վերջերս
մեզմէ անդարձ բաժնուած Պոլսահայ Միութեան նախագահ՝ Իրաւաբան Էտվին
Մինասեանի հոգիներուն յիշատակին: Որմէ ետք հրաւիրեց Հոգեւորականաց
դասը՝ հոգեհանգստեան պաշտօն կատարելու: Կատարուեցաւ մոմավառութիւն եւ
երգուեցաւ Տէրունական աղօթքը եւ հրուշակի օրհնութիւնը:
Ապա խօսք առաւ Արժ. Տ. Գէորգ Քհնյ. Աբեան որ փոխանցեց Գերշ. Յովնան
Ս. Արք. Տէրտէրեանի ողջոյններն ու մխիթարական խօսքերը, ըսելով թէ
«Իսկապէս հայ հասարակութիւնը իր լուսաւոր զաւակը՝ Հրանդ Տինքը կորսնցուց
որ ըսած էր. «իմ մահը պիտի ըլլայ ոտքի վրայ կանգնած եւ ոչ անկողնի մէջ»:
Ասոնք պատահական խօսքեր չէին, այլ՝ վկայութիւն, անձի մը ապրած կեանքին
մասին: Մենք խոնարհութեամբ եւ հպարտութեամբ կը յիշենք այս մեծ հայուն,
որով ան իր կեանքը զոհեց: Ազգն ու հայրենիքը շարունակական դարձնելու
համար մենք պարտաւոր ենք մեր լուսեղէն մարդիկը կորսնցնել: Յանուն
հսկայական պետութեան կորուստի համար, մէկ ու կէս միլիոն հայութեան համար
հերոսը ինկաւ որպէս հայ նահատակ: Խունկ ու աղօթք անոր յիշատակին»:
Ձեռնարկի հանդիսավարուհին կրթական Մշակ եւ Հայերէն լեզուի եւ
հոգեբանութեան ուսուցչուհի՝ Ռոզալին Մատոեանն էր, որ ձեռնհասօրէն վարեց
երեկոն շեշտելով թէ անգամ մը եւս հաւաքուած ենք Պոլսահայ Միութեան այս
տաքուկ երդիքին տակ, յիշելու համար մեր տիտանները: Ամեակները կը մնան
տօնախմբութիւն եւ յայտագիր երբ անոնք կը մնան յիշատակի սահմաններուն
մէջ եւ որպէսզի այս յիշատակները չմնան փոշիներու մէջ եւ փոխանցուին գալիք
սերունդներուն ազգային բարձր գիտակցութեամբ զոհուած Հրանդ Տինքի

2

յիշատակը ոգեկոչելու եւ իր Ազատութեան եւ Արդարութեան շքանշանը շնորհելու,
որ պիտի ստանձնէ արժէքաւոր մտաւորական մը:
Հանդիսավարուհին հրաւիրեց Իրաւաբան Կարօ Ղազարեանը, ան սկսաւ իր
խօսքը Հրանդ Տինքի յօդուածներէն մէկով: Անոր յօդուածներէն մէկը կարճ
հատուած է երախտագիտութեան մասին: Հրանդ Տինքը գրած է, որ բոլորդ գիտէք
ի՞նչ կը զգամ ես, երբ բռնուած ես խաչաձև կրակի մէջ: Ձեզ կը թուի, որ
բաւականաչափ կ՛արտասուէք, և ձեռք մը կ՛երկարի և դուրս կը քաշէ, ըսելով
«Պայքարի՛ր, մի՛ կանգնիր, գնա՛», որքան շնորհակալ եմ: Ան ուղղակի
երախտապարտ էր իր նախնիներուն օդը սիրելուն և շնչելուն համար։ Չմոռնանք
բոլոր պատանդները, որոնք այսքան ժամանակ պատանդ առնուած են իրենց
հողերէն և պատանդ պահուած են Ատրպէյճանի Ալիևի ռեժիմի կողմէ։
Մեր մարտահրաւէրն է աչք պահել մեր հողերուն վրայ, ցանկանալ շարունակել
ապրիլ ու թաղուիլ այդ հողերուն վրայ։ Մենք նախ պէտք է ապրինք այս հողերուն
վրայ։ Եւ այն հարցը, որ ես կ՛ուզեմ, որ դուք ձեզ հարց տաք, «ու՞ր կ՛ուզեմ
թաղուիլ, երբ հեռանամ այս երկրէն»:
             Հանդիսավարուհին բեմ հրաւիրեց Ամերիկայի հայ աւետարանչական
ընկերակցութեան վարչութեան գործադիր վարիչ եւ Մեծն Լոս Անճելըսի
համայնքին մէջ գործօն անդամ՝  Զաւէն Խանճեանը:
Տիար Խանճեան յայտնեց թէ «Հրանդ Տինք անձ մըն էր որուն ահաբեկումը
այնպիսի օրինակ մըն է ձեր մտքերուն մէջ երբ դուք կը յիշէք այդ վայրկեանը եւ
այդ օրը: Ծանօթ չենք թէ Հրանդ Տինք ու՞ր հասակ առաւ եւ ու՞ր
դաստիարակուեցաւ ապա կրթութիւն ստացաւ: Յիսունական թուականներուն
վերջը, Հրանդ Կիւզէլեան ստանձնեց Պոլսոյ եկեղեցիներէն մէկուն
ատենապետութիւնը: Զինուոր եղած էր Անատոլուի մէջ եւ ան կը հանդիպի շատ
մը պարագաներու, ուր կը տեսնէ իր ազգին նահատակութիւնը, կենդանի
օրինակներով եւ կամ գանկերով, ոսկորներով եւ դիակներով: Վերադառնալէ ետք
կ՛ըսէ. «Ես ի՞նչ ընեմ որ իմ ժողովուրդիս այս ցաւը մեղմացնեմ: Կէտիկ Փաշայի
եկեղեցւոյ նկուղին մէջ կը սկսի հաւաքել պատանիներ: Իսկ Թուզլայի ծովափին
վրայ կը կառուցեն Հրանդ Կիւզէլեանի առաջնորդութեամբ «Արմէն Ճամբար»ը:
Իրենք պատերը կը բարձրացնեն, պարտէզն ու աւազանը կը պատրաստեն,
70ական թուականներուն վերջը 1500 մանուկ կ՛անցնին այդ տեղէն եւ կը
դաստիարակուին իրենց հաւատքի եւ հայրենասիրութեան ոգիով, բոլորը
կերտեցին իրենց հաւատքն ու հայրենասիրութեան ոգին: Հրանդ Կիւզէլեան
ամբաստանուեցաւ որպէս թուրքիոյ դաւաճան եւ «ասալայ»ի անդամ եւ
ձերբակալուեցաւ ու տարի մը բանտին մէջ անցուց եւ յետոյ աքսորուեցաւ
Եւրոպա, գնաց Փարիզ եւ Մարսէյ ուր մահացաւ եւ թրքական պետութիւնը գրաւեց
ճամբարը որ մինչեւ 2015 մնաց անգործածելի: Երկար ժամանակէ եւ զանազան
ճնշումներէ ետք, հայ տղաքը հոն մնացին վրաններ լարելով, ի վերջոյ թրքական
պետութիւնը Հոկտեմբերի 100ամեակի տարին, վերադարձուց Կէտիկ Փաշայի Հայ
Աւետարանական եկեղեցւոյ»:
   Կրկին բեմ բարձրացաւ տուտուկահար Վարդանեան եւ նուագեց
հայկական մեղեդիներ: 
Ապա հրաւիրուեցաւ Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան երկրորդական
վարժարանի հայերէնի ուսուցիչներէն Նորայր Տատուրեան, որ տեղեկութիւն

3

տուաւ հայոց եկեղեցիներու եւ վանքերուն մասին, Նորայր Տատուրեան, որ
միաժամանակ հայկական հնատիպ գիրքերու հաւաքող եւ ուսումնասիրող է, նախ
ներկայացուց հայ տպագիր գիրքին «ոդիսականը», 1500էն մինչեւ 1850,
հետեւելով 16րդ եւ 17րդ դարերու միջազգային առեւտուրի ծովային
ճանապարհները: Ան պատմական տեղեկութիւններ տուաւ շատ կանուխէն գիրք
տպած հայկական գաղութներու եւ անոնց քաղաքական ու տնտեսական
իւրայատուկ պայմաններուն մասին: Բանախօսութիւնը ընդգրկեց նաեւ
հայատառ-թրքերէն գիրքերու պատմութիւնը, հայկական գաւառներու
տպագրական կեանքը, գիրքի հաւաքածոյ կազմելու միջոցները, ինչպէս նաեւ
գրատպութեան եւ մատենագիտութեան հետ առընչութիւն ունեցող միջազգային
եւ հայկական եզրեր: Ն. Տատուրեան ցոյց տուաւ նաեւ հայ գրատպութեան ընտիր
էջերէն յիսունէն աւելի նկար, ներառեալ՝ եզակի նկարները այն գիրքերուն, որոնք
չեն յիշուած մատենագիտական աղբիւրներու մէջ եւ անոնց գոյութիւնը մինչեւ
օրս անծանօթ մնացած էր:
Ուղիղ եթերով Պոլսէն մեր հետ կապուեցաւ հեղինակ Եդուարդ
Թովմասեան որ յայտնեց թէ. «Այսօր իրար քով եկած ենք Պոլսահայ Միութեան
Հոգաբարձութեան որոշումով թէ՛ Հրանդ Տինքի դէմ կատարուած մահափորձին
17ամեակին եւ թէ Հրանդ Տինքի շքանշանի տուչութեան առթիւ: Հազար սէր եւ
ողջոյն ձեր բոլորին: Այս տարի Պոլսահայ Միութիւնը բարի գտնուեցաւ Հրանդ
Տինքի տարեկան Ազատութեան եւ Արդարութեան շքանշանը նուիրելու Արաս
Հրատարակչատան՝ անոր հիմնադրութեան երեսնամեակի առթիւ: Անցած տարի
քսան օրեր առաջ լրացաւ Հրատարակչատան հիմնադրութեան երեսնամեակը որ
հիմնուեցաւ մի քանի դպրեվանեցի եղբայրներու կողմէ, մեր երէց եղբայրը՝
գաւառական գրականութեան վերջին ներկայացուցիչը Մկրտիչ Մարկոսեան, ես՝
Եդուարդ Թովմասեան, Արտաշէս Մարկոսեան եւ կրտսերը՝ Հրանդ Տինք: Շատ
հետաքրքրական է թէ՛ Հրանդ Տինքի սպանութեան տասնեօթամեակի եւ թէ
Հրանդ Տինքի անուան շքանշանի տուչութիւնը Հրանդ Տինքի հիմնած Արաս
Հրատարակչատան տրուի: Թէ՛ ուրախ եւ թէ ալ տխուր պարագայ մը, սակայն
կեանքը կը շարունակուի եւ մենք մեր կեանքը պիտի ապրինք եւ ինչ որ
պատահեցաւ՝ ապրեցնենք: Չորս հոգիով հիմնեցինք եւ օրերով աշխատեցանք,
հարեւան ժողովուրդը խեղաթիւրած էր իրականութիւնը հարիւր տարիներէ ի վեր
Հայկական հարցի հետ առնչուած պատմութիւնով, ուզեցինք հայ գիրն ու
գրականութիւնը մեր հարեւան ժողովուրդին համար իրականութիւնները մէջտեղ
բերել եւ իրար հասկնալու ճամբան բանալ: Թարգմանական բոլոր
աշխատութիւնները սուրբ պէտք է նկատել: Բաբելոնի աշտարակը չկրցան շինել
մինչեւ որ փուլ եկաւ: Եթէ այդ գործին մէջ թարգմանիչներ ըլլար, այն ատեն այդ
աշտարակը պիտի կարենային իրագործել: Որպէսզի բոլոր մշակոյթները իրար
հասկնան, պէտք է թարգմանիչներ ըլլան» շեշտեց Թովմասեան:  
Հրաւիրուեցաւ Միութեան Գործադիր Յանձնախումբի ատենապետ՝ Տոքթ.
Մուրատ Քէօշքէր որ գնահատական եւ շնորհաւորական իր խօսքը փոխանցեց
ըսելով. «Բարի երեկոյ և շնորհակալութիւն բոլորիդ այստեղ գտնուելու համար:
Շնորհակալութիւն այս երեկոյ ելոյթ ունեցողներուն իւրաքանչիւրին: Ձեր խոհուն
և յուզիչ յարգանքի տուրքը բացայայտեց Հրանդ Տինքի ժառանգութեան
շարունակական կարևորութիւնը: Հրանդ Տինքը օգնեց յաջողութեամբ սահմանել,

4

թէ ին՞չ կը նշանակէ մտածել, զգալ և ըլլալ հայ: Ան համաշխարհային
թատերաբեմին ցոյց տուաւ, որ մենք, ինչպէս և ցանկացած այլ ազգ, եզակի դիրք
ունինք՝ հանդէս գալու մարդկային իրաւունքներու համար, կոչ ընելու
համաշխարհային առաջնորդներուն պատասխանատուութեան ենթարկել
Ցեղասպանութեան մեղաւորներուն և ապահովելու վերականգնողական
արդարադատութիւն Հրանդ Տինքի ժառանգութիւնը կը շարունակուի՝
մարտահրաւէր ուղղելով մեզ՝ իրականացնելու անհրաժեշտութիւնը, ուստի մենք
կը շարունակենք տօնել Հրանդ Տինքի և մեր միւս հայ հերոսներու եւ
հերոսուհիներու կեանքը՝ հազարամեակներու ընթացքին, քանի որ մենք կը
պաշտպանենք այն՝ որ ճշմարիտ է»:
Ատենապետին միացան Միութեան նախկին ատենապետ՝ Սիմոն Աճըիլաչ,
նախկին ատենապետ՝ Տոքթ Արթօ Էրսան Խաչերեան, Գործադիր Յանձնախումբի
ատենադպիր՝ Սերժ Պուլանըքեան Իրաւաբան՝ Կարօ Ղազարեան, Զաւէն
Խանճեան, Կարպիս Սարաֆեան, Նորայր Տատուրեան, ինչպէս նաեւ Տոքթ.
Յովհաննէս Գուլակ Աւետիքեան յանձնելու համար «Հրանդ Տինք Արդարութեան եւ
Ազատութեան» տարեկան Շքանշանը, Արաս Հրատարակչատան՝ զոր ստանձնեց
Արասի առաջին աշխատակից՝ Նորայր Տատուրեանը:
               Ձեռնարկի աւարտին տեղի ունեցաւ խմբային լուսանկարչական պահ,
ապա պատշաճ հիւրասիրութիւն, որուն ընթացքին ներկաները իրար հետ  ունեցան
մտերմիկ զրոյցի պահեր:

.

..

.

.

...

.

..

..

.bbbbbbbbbbbbbbbb