1. Organization of Istanbul Armenians
  2. Blog
  3. Community News
  4. All News
  5. Migirdic Margosyan (1938-2022)

Blog

No comments yet

Migirdic Margosyan (1938-2022)

Posted on April 3, 2022 Posted By: oiaCategories: All News
Migirdic Margosyan

Migirdic Margosyan

 

Migirdic Margosyan (1938-2022)

 

 

On behalf of the Organization of Istanbul Armenians Board of Trustees,
Executive,  and all the committees, we convey our heartfelt condolences to:

His Family and  Armenian Community

Gavur Mahallesi –  (By Hale Güzin Kızılaslan)

GAVUR MAHALLESi BELGESELİ

Adam Sarkis

May be an image of 1 person

ՀԱՅ ԳԱՒԱՌԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄԵԾ ԿՈՐՈՒՍՏԸ .
ՊՈԼՍԱՀԱՅ ԳՐՈՂ ՄԿՐՏԻՉ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ ՄԱՀԱՑԵԼ Է
Ըսէ Մարկոս որ՞տեղէն ես (Սէօյլէ Մարկօս Նէրէլիսին ?) գիրքի հեղինակ Պոլսահայ գրող Մկրտիչ Մարկոսեան մահացել է 2 Աբրիլ 2022 թուականին:Անոր մահուով սուգի մատնուեցաւ Պոլսահայ գաւառի գրականութիւնը եւ որբացաւ:
Ան ծնուել է 23 Դեկտեմբեր 1938 թուականին Տիգրանկերտի Հանջէփեք գաւառի մէջ, միջնակարգի ուսումէ յետոյ, իր ուսումը շարունակած է Պոլսոյ Հայոց Պէզճեան եւ Կեդրոնական վարժարաններու մէջ,իսկ բարձնագոյն ուսումը ստացած է, Պոլսոյ պետական գրականութեան համալսարանի գրականութեան եւ փելիսոփայութեան բաժնի մէջ:
1966-1972 թուականներուն որպէս ուսուցիչ դասաւանել է փիլիսթփայութիւն, հոգեբանութիւն, Հայոց լեզու եւ գրականութիւն եւ եղել է նաեւ դպրոցի տնօրէն Պոլսոյ-Իւսգիւտարի հայոց Սուրբ Խաչ Լիսէի (Դպրեվանքի)մէջ:
Ապա շարունակել է իր գրական գործերուն, իր հայերէն պատմուածքները եւ նաեւ անոր <<Մեր Այդ Կողմերը>> անուն պատմուծքներու մասերը հրատարակուէր են Պոլսոյ Մարմարա եւ Ժամանակ օրաթերթերու էջերու մէջ:
1988 թուականին ան. ստացել է Էլիզ Քաւուքչեանի գրական մրցանակը , <<Կաւուր Մահալէսի (թաղը)>> անուն գիրքը հրատարակուէր է նաեւ քրթերէն լեզուով:
Մկրտիչ Մարկոսեան յայտնի է հայ գաւառական գրականութեան վերջին ներկայցուցիչը, ան նաեւ Պոլսոյ Արաս հրատակատչութեան ղեկավարներէն մին էր: Ան կը գրէր Մարմարա, Ակօս, Ենիիւզեըլ թերթերու մէջ:
Իր գործերէն են: Տիգրիսի Ափերէն, Մեր Այդ Կողմերը, Մեր Տոմսերը Դէպի Իսթանպուլ Թողարկուել է , Կեաւոր Մահալլէսի-Թաղը, Համրիչի Հատիկներ, Նամակներ Կնքահայրիս- (Քիրվէմէ), Կռիքով Ասեղը-(Ջէնկէլլի Իղնէ), Ատամնափոր-(Քիւրտան).
Հեղինակաւոր գրողի մահը մեծ կորուստ մըն է Հայ գաւառի գրականութեան կեանքի մէջ..
Ամենակալ Տէրը, նորոգ հանգուցեալին պարգեւէ երկնային հանգիստ ու երկնային լուսաւորութիւն բարի հոգւոյն եւ Սուրբ Հոգւոյ մխիթարութիւն ընտանեկան բոլոր պարագաներուն :
Այս դառն կորուստին առթիւ կը յայտնենք մեր խորազդած ցաւակցութիւնները հանգուցեալի սգակիր հարազատներուն.
Յիշատկան արդարոց օրհնութեամբ եղիցի .
Տօքթ.Սարգիս Ատամ

 

May be an image of 1 person
Թուրքիոյ մէջ հայկական ազդեցիկ ձայներէն մին այսօր լռեց։ Ոչ եւս է գրող, հրապարակախօս Մկրտիչ Մարկոսեանը։
Տիգրանակերտի (Տիարպէքիր) հարազատ զաւակը մեծ հռչակի տիրացաւ իր «Կեաւուր մահալլասի» արձակ գործով։
1953-ին Տիարպէքիրէն հեռացած Մարկոսեանը, միշտ ալ մնաց իր հարազատ հողին ու ջուրին սպասարկուն, որպէս Հայ՛ որպէս քիւրտերու բարեկամ եւ որպէս ժողովրդավար Թուրքիոյ անկոտրում պայքարող։
Մարդը գնաց, բայց կենդանի ու շնչող է գործը։
Յ.Գ. Մեծ երախտաւորին հետ հանդիպելու եւ հարցազրոյց կատարելու պատիւն ունեցած եմ 2014-ին Պոլսոյ մէջ։
Յաւերժ յիշատակ։

 
ÇEVRİMİÇİ ATÖLYE:
OSMANLI ERMENİ KÜLTÜRÜNE BAKIŞ
Betül Bakırcı Keleş yöneticiliğinde
(Atölye dili Türkçedir ve program boyunca tartışılacak metinler Türkçe ve İngilizcedir.)
Bu atölyede, Osmanlı Ermenilerinin kültür, tarih ve edebiyatına 19. yüzyılda yaşanan siyasi gelişmeler ve toplumsal krizler etrafında bakılacaktır.
19. yüzyılla birlikte millet sisteminin çözülüşü, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki güç dengelerinin dağılmasına neden olur. Ancak bu dağınıklık, aynı zamanda, imparatorluk paydasında yaşayan tüm aktörleri içine alır ve hep birlikte bir diyaloğa girmelerini mümkün kılar. Bu bağlamda “edebiyat”, bu kaynaşmanın yaşandığı en önemli alanlardan biri olarak karşımıza çıkar.
Özellikle 1915’e doğru artan siyasi gerilim ve 1909 Adana Katliamı gibi kırılma noktaları, atölyenin diğer bağlantı noktasını oluşturur. Dolayısıyla atölyede, tarihsel seyrin izinden gidilirken, yaşanan olayların edebiyat ve kültür dünyasına nasıl yansıdığı da tartışılacaktır. Böylelikle imparatorluğun son yıllarına geldiğimizde, İstibdat ve Meşrutiyet dönemlerinin siyasi atmosferini soluyan aydınların ulusal kimlik inşasıyla yeniden tanımladığı dünya ve bununla eşzamanlı olarak gelişen feminist hareket de atölyenin diğer ayakları olacaktır.
Son olarak atölyede, Osmanlı Ermenileriyle ilgili güncel tartışmalar ve literatür “tanıklık ve felaket” meselesi merkezinde okunacak ve geride kalanların sessizleştirilmesini düşünerek Ermenice edebiyatın dününü ve bugününü tartışacaktır.
Atölye program içeriğine buradan ulaşabilirsiniz.
6 Nisan – 25 Mayıs 2022 tarihleri arasında düzenlenecek atölyenin kontenjanı 15 kişiyle sınırlıdır.
Atölye çevrimici yürütülecek ve atölyeyi tamamlayan katılımcılara Yesayan Salonu tarafından Osmanlı Ermeni Kültürüne Bakış Atölyesi Katılım Belgesi verilecektir.

Yönetici: Betül Bakırcı Keleş
Süre: 8 hafta (24 saat)
Gün ve Saat: Çarşamba, 19:00- 22:00
Ücret: 1000 TL*
Son Başvuru Tarihi: 31 Mart 2022

* a) Öğrencilere b) 28 Mart’a kadar kayıt yaptıranlara c) www.arasyayincilik.com sitesinden 300 liralık alışveriş yapanlara %20 indirim uygulanacaktır.
** Katılım belgesi almaya hak kazanmak için sekiz dersin en az beşine katılmış olmak zorunludur.
*** Atölye çalışması sırasında kullanılacak kitaplar Aras Yayıncılık’ın Beyoğlu Tünel’deki merkezinde atölye katılımcılarına %40 indirimle sunulacaktır.
**** Zoom üzerinden yapılacak çevrimiçi atölyede, katılımcılara bağlantılar e-mail yoluyla gönderilecektir.
***** Banka Hesap Bilgileri:

ARAS YAYINCILIK İTH. İHR. LTD. ŞTİ.
Garanti Bankası, Galatasaray Şubesi
Hesap No: 068- 6297699
Iban: TR280006200006800006297699
Dekonta “Osmanlı Ermeni Kültürüne Bakış Atölyesi” bilgisi, isim soyisim ile birlikte işlenmeli ve dekontun kopyası bilgi@yesayansalonu.com adresine gönderilmelidir.

BETÜL BAKIRCI KELEŞ İstanbul Şehir Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun oldu. 2018 yılında, aynı üniversitede yüksek lisans öğrenimine devam etti. Bu sırada üniversite bünyesinde Türkçe Eleştirel Okuma ve Yazma dersleri verdi. 2020 yılında tamamladığı tezinde, asır sonu Ermenice ve Türkçe edebiyat üzerine karşılaştırmalı bir araştırma yaparak Osmanlı edebi modernleşmesini inceledi. Dergâh, Agos Kirk, Z Dergisi gibi çeşitli dergiler ile Çocuk Yazını, K24 platformu ve Agos gazetesinde yazıları yayımlandı.2021’de Fatih Altuğ ile birlikte Hint Yıldızı romanını yayıma hazırladı. Aras Yayıncılık’ta editör olarak çalışıyor.

———————————————
 
 

 

A G O S

 

 

Türkiye Ermeni toplumu yasta: Mıgırdiç Margosyan’ı kaybettik

 

ürkiye topraklarındaki Ermeni edebiyatının en önemli isimlerinden Mıgırdiç Margosyan, geçirdiği rahatsızlığın ardından bugün hayatını kaybetti. Margosyan için 7 Nisan Perşembe günü Kumkapı Patriklik Kilisesi’nde cenaze töreni düzenlenecek.

Mıgırdiç Margosyan karaciğerle bağlantılı sağlık sorunları nedeniyle bir süredir Maltepe Üniversitesi Hastanesi’nde tedavi görmekteydi. 

Aras Yayıncılık’ın kurucularından olan Margosyan, Agos gazetesinde de kuruluş dönemi ve sonrasında  köşe yazarlığı yapmıştı. Margosyan son olarak Evrensel gazetesinde köşe yazarlığı yapıyordu.

Mıgırdiç Margosyan 23 Ara­lık 1938’de Di­yar­ba­kır’da, Han­çe­pek Ma­hal­le­si’nde (Gâ­vur Ma­hal­le­si) doğ­du. Eği­ti­mi­ni Sü­ley­man Na­zif İl­ko­ku­lu, Zi­ya Gö­kalp Or­ta­oku­lu, da­ha son­ra İs­tan­bul’da­ki Bez­ci­yan Or­ta­oku­lu ve Get­ro­na­gan Li­se­si’nde sür­dür­dü. İs­tan­bul Üni­ver­si­te­si Ede­bi­yat Fa­kül­te­si Fel­se­fe Bö­lü­mü’nü bi­tir­di.

1966-1972 yıl­la­rı ara­sın­da Üs­kü­dar’daki Surp Haç Tıb­re­vank Er­me­ni Li­se­si’nde mü­dür­lü­ğün ya­nı sı­ra fel­se­fe, psi­ko­loji, Er­me­ni di­li ve ede­bi­ya­tı öğ­ret­men­li­ği yap­tı. Da­ha son­ra öğ­ret­men­li­ği bı­ra­ka­rak ti­ca­re­te atıl­dı. Ede­bi çalışma­la­rı­nı ara­lık­sız sür­dür­dü.

Mar­ma­ra ga­ze­te­sin­de ya­yım­la­nan Er­me­ni­ce öy­kü­le­ri­nin bir bö­lü­mü Mer Ayt Goğ­me­rı [Bi­zim Ora­lar] adıy­la ki­tap ha­li­ne geti­ril­di (1984) ve bu ki­ta­bıy­la 1988’de, Er­me­ni­ce ya­zan ya­zar­la­ra ve­ri­len Eliz Ka­vuk­çu­yan Ede­bi­yat Ödü­lü’nü (Pa­ris-Fran­sa) al­dı. Aras Yayıncılık tarafından basılan Gâ­vur Ma­hal­le­si (1992), Söy­le Mar­gos Ne­re­li­sen? (1995) ve Bi­le­ti­miz İs­tan­bul’a Ke­sil­di (1998) ad­lı Türk­çe ki­tap­la­rı­nı, 1999’da ikin­ci Erme­ni­ce ki­ta­bı Dik­ri­si Ape­ren [Dic­le Kı­yı­la­rın­dan] iz­le­di. Gâ­vur Ma­hal­lesi Aves­ta Ya­yın­la­rı ta­ra­fın­dan Li Ba Me, Li Wan De­ran [Bi­zim O Yö­re­ler] adıy­la Kürt­çe ola­rak ya­yım­lan­dı (1999).

Türk­çe ka­le­me al­dı­ğı Tes­pih Ta­ne­le­ri (2006) ad­lı anı-ro­ma­nı­ büyük ilgiyle karşılandı. Evrensel gazetesinde “Kirveme Mektuplar” adlı köşesinde yazmayı sürdüren Margosyan’ın bu makalelerinin bir kısmı Kirveme Mektuplar adıyla 2006’da Diyarbakır’da kitaplaştırıldı. 1996-1999 arasında Agos gazetesinde yayımlanan makalelerinden yapılan bir seçki olan Zur­na 2009’da, yine Evrensel yazılarından derlenen Çen­gel­li­iğ­ne (ilk basımı 1999, Belge) ve Yeni Yüzyıl ve Yeni Gündem gazetelerinde yayımlanan makalelerinden derlenen Kür­dan 2010’da kitaplaştırıldı. Yazarın, dünyanın yaratılış hikâyesini mizahi bir üslupla ele aldığı son kitabı Tanrı’nın Seyir Defteri ise 2016’da yayımlandı.

Margosyan, 7 Nisan Perşembe günü Kumkapı Patriklik Kilisesinde saat 14.00’te yapılacak törenin ardından Şişli Ermeni Mezarlığında toprağa verilecek. 

 

 J A M A N A K

 

ԿՈՐՈՒՍՏ, ԶՐԿԱՆՔ…

Թրքահայ կեանքէն ներս ցնցում է. շաբաթավերջին իր մահկանացուն կնքեց յայտնի գիւղագիր Մկրտիչ Մարկոսեան։ 83 տարեկան հասակին կեանքէն հրաժեշտ առաւ Մկրտիչ Մարկոսեան, որու մահը միայն կորուստ մը չէ, այլեւ զրկանքի նշանակութիւն ունի մեր հաւաքական կեանքին տեսակէտէ։ Մկրտիչ Մարկոսեանի մահով թրքահայութեան երկնակամարէն կը սահի աստղը՝ իմաստութեան կերպարի մը, տիպար մտաւորականի մը, որ ստեղծագործական ամբողջ կեանքի տեւողութեան հաւատարիմ մնաց իր սկզբունքներուն, աշխարհահայեացքին, եղաւ համակեցութեան ջատագով եւ խաղաղասիրական պատգամով միշտ պատկառանք ազդեց բոլորին։

Մկրտիչ Մարկոսեան Տիգրանակերտի վերջին վկան էր։ Իր վկայութիւնը չէր սահմանափակուեր միայն Տիգրանակերտի անցեալի հայկական փայլուն ապրումներով եւ ներկայութիւնով, այլեւ իր ծածկոյթին տակ կ՚առնէր երբեմնի մեր հայաբնակ գաւառներու պատգամն ու ամբողջ մնացորդացը։ Մարկոսեան երկրաւոր կեանքէ այս տխուր հրաժեշտով՝ կ՚աւանդէ վիթխարի վաստակ մը, որ հայ գիւղագրութեան արդի շրջանի առանցքը բնորոշած ծաւալուն արտադրանքով արժանացած է համատարած գնահատանքի, լրացուած է զանազան ժողովուրդներու կողմէ ու տակաւին կ՚արժեւորուի ժամանակներու հոլովոյթին մէջ։ Նախախնամութիւնը այնպէս տնօրինած է, որ Մկրտիչ Մարկոսեան մեզմէ անվերադարձ կը բաժնուի իր ծննդավայրի՝ Տիարպաքըրի Ս. Կիրակոս եկեղեցւոյ վերաօծման ու պաշտամունքի վերաբացման յառաջիկայ օրերու արարողութիւններու ճիշդ նախօրեակին։

Մկրտիչ Մարկոսեան ծնած էր Տիգրանակերտ, 1938 թուականին։ Յաճախած էր ծննդավայրի դպրոցը, այնուհետեւ Պոլիս հաստատուելով՝ աւարտած Պէզճեան եւ Կեդրոնական վարժարանները։ Իսթանպուլի համալսարանէն ներս ուսանած էր փիլիսոփայութիւն։ 1966-1972
 թուականներուն
վարած էր  Ս. Խաչ դպրեվանքի տնօրէնի պաշտօնը,
միեւնոյն ժամանակ, դասաւանդելով փիլիսոփայութիւն, հոգեբանութիւն, հայոց լեզու եւ գրականութիւն։

Մարկոսեան գրական արտադրանքի սկսած էր տակաւին Կեդրոնականի աշակերտութեան օրերուն։ 1959-ին Վարդերես Գարակէօզեանին հետ հրատարակած էր «Թօ» ամսագիրը։ Այնուհետեւ հայերէն եւ թրքերէն յօդուածներով ու գեղարուեստական գործերով սկսած էր աշխատակցիլ պոլսահայ մամուլին։ ԺԱՄԱՆԱԿ եւ «Մարմարա» օրաթերթերուն մէջ տպագրուած հայերէն պատմուածքներու մէկ մասը հրատարակած էր «Մեր այդ կողմերը» անուանեալ գիրքին մէջ, 1984-ին։ Այս գործը 1988-ին արժանացած էր «Էլիզ Քաւուքճեան» գրական մրցանակին (Փարիզ, Ֆրանսա)։

Իր գործերու շարքին առաջին հայեացքով կարելի է վերյիշել՝ «Կեաւուր թաղ»ը (1992), «Տիգրիսի ափերէն»ը (1999), «Համրիչի հատիկներ»ը (2006), «Զուռնա»ն (2009), «Ատամնափորիչ»ը (2010), «Կեռիքով ասեղ»ը (2010)։ 2010-ին «Կեաւուր թաղ»ի հայերէն, թրքերէն եւ քրտերէն տարբերակները հրատարակուած էին մէկ հատորով։

Աշխատակցած էր ԺԱՄԱՆԱԿ, «Մարմարա», «Ակօս», «Կիւնտեմ», «Ենի Եիւզեըլ» եւ այլ թերթերու։

Իր ստեղծագործութիւններուն մէջ Մարկոսեան ծննդավայրը՝ Տիարպաքըրը (Տիգրանակերտ) կը ներկայացնէր ամբողջական ձեւով խայտաբղէտ համայնապատկերի մը վրայ, ուր կը տողանցէին հայեր, ասորիներ, քաղդէացիներ, հրեաներ, եզիտիներ, թուրքեր ու քիւրտեր։ Ան այդ չափազանց կարեւոր վկայութիւնը կը բերէր՝ իրեն բնորոշ լեզուով ու ոճով։

2013 թուականին Մկրտիչ Մարկոսեան 17-րդ դարու Աւետարան մը նուիրած էր Տիարպաքըրի Ս. Կիրակոս եկեղեցիին։ Հնատիպ այդ Սուրբ Գիրքը դիպուածով յայտնաբերած էր այդ նուիրատուութենէն 12 տարի առաջ եւ իր ներքին մղումով յարմար դատած էր, որ ան տեղ գտնէ Սուրբ Կիրակոսի աւանդատան մէջ։

Մկրտիչ Մարկոսեան յաջողած էր մէկ կողմէ բացուիլ լայն հասարակութեան, զանազան լեզուներու թարգմանուելով դառնալ լայն զանգուածներու սեփականութիւնը, ըլլալ համատարած հետաքրքրութեան առարկայ, սակայն, միեւնոյն ժամանակ, երբեք չէր հեռացած հարազատ ժողովուրդէն։ Այս երեւոյթը հայ իրականութեան մէջ իսկապէս հազուադէպ է։ Մարկոսեան միշտ կը հետեւէր թրքահայ ազգային-եկեղեցական կեանքի իրադարձութիւններուն, որոնց մասին միշտ ունէր իր խօսքը, իսկ, ընդհանրապէս, իր զգայնութիւններուն վերաբերեալ ամենաշօշափելի պատգամը կու տար «Արաս» հրատարակչութեան բովով ծաւալած գործունէութեամբ։ Ճիշդ է, որ շուրջ երեք տասնամեակէ ի վեր «Արաս»ի արձանագրած վերելքին մէջ դեր ունեցած են երախտաշատ բազում անուններ, սակայն, Մարկոսեանի ներկայութիւնը, շունչը իսկական ուղեցոյցի համազօր էր եւ «Մկօ աղբարիկ»ի ներշնչանքը դժուար թէ հաւասարակշռուէր այլ գործօնով մը։

Տասնեակ տարիներու իր ստեղծագործական կեանքին տեւողութեան արժանացած էր զանազան պարգեւներու եւ մրցանակներու։

Թէեւ տարիքը յառաջացած էր, սակայն, ըստ էութեան, առողջական անտանելի հարցեր չունէր։ Դժբախտաբար, վերջին շուրջ մէկ շաբթուայ ընթացքին առողջական վիճակը անակնկալօրէն վերիվայրումներ արձանագրած էր եւ Մկրտիչ Մարկոսեան փոխադրուած էր հիւանդանոց, ուր կատարուած մասնագիտական միջամտութիւնները եւ հարազատներուն կողմէ ցուցաբերուած հոգածութիւնն ու խնամքը դժբախտաբար բաւարար չեղան փրկելու համար իր կեանքը։ Այսպէսով, 2 ապրիլ 2022 թուականը թրքահայ տարեգրութեանց մէջ դարձաւ այն տխուր օրը, երբ Մկրտիչ Մարկոսեան աչքերը փակեց կեանքին՝ խոր սուգի մատնելով իր ընտանիքը, ընթերցողները եւ ամբողջ սիրելիները։

Կը տեղեկանանք, որ Պատրիարքական Աթոռի բարձր տնօրինութեամբ Մկրտիչ Մարկոսեանի համար կարգադրութիւն եղած է, որպէսզի երախտաշատ գրողին հրաժեշտ տրուի ազգային յուղարկաւորութեամբ։

Այս տխուր առթիւ յաւիտենական հանգիստ կը հայցենք Մկրտիչ Մարկոսեանի հոգւոյն՝ մեր խոնարհումը բերելով իր անթառամ յիշատակին առջեւ։ Խորազգած վշտակցութիւն կը յայտնենք իր ազնուափայլ այրիին, համայն ընտանիքին, «Արաս»ի խմբագրութեան ու մասնաւորապէս իր եղբօր՝ ԺԱՄԱՆԱԿ-ի ընտանիքի այնքան սիրելի բարեկամներէն նոյնպէս մտաւորական եւ հրատարակիչ Արտաշէս Մարկոսեանի եւ կողակցին՝ Ազգային Կեդրոնական վարժարանի բազմամեայ երախտաշատ տնօրէնուհի Սիլվա Գույումճեանի։

Երկուշաբթի, Ապրիլ 4, 2022
——————————————————————————

«ՔԵԶԻ Ի՛ՆՉ…»

Քեզի ի՛նչ…:

Երկու բառ: Կոպիտ խօսք եւ նոյնքան ալ խիստ ու կոշտ: Պոռթկում, որ վէճի ու վիճաբանութեան դուռ ալ կրնայ բանալ: Թէեւ հոգեբան մը չեմ եւ մանաւանդ շատ հեռու՝ նման տիսղոսէն: Բայց գուշակ ըլլալու կարիք չկայ, որովհետեւ եւ հաւանաբար ձեր խօսակցութիւններու ընթացքին, յաճախ դո՛ւք ալ գործածած ըլլաք:

Բայց, ուրկէ՞ ուր յանկարծ նման «բաներ» եկած եւ նստած են մտածումներուս բազմազան եւ բազմաշերտ «դարակներուն» մէջ: Պարզեմ:

Նախ փորձեմ վերակազմել դէպքը եւ ապա ըսեմ: Այսպէս, շաբաթ երեկոյ մըն էր, անիծեալ քորոնայի սպառնալիքներէն հազիւ նոր պրծած, մեր թաղի տարիներու հարեւան Եուրային անհատնում պնդումներուն ընդառաջելով, թաղեցի չորս հայ զոյգերով, հաւաքուեցանք իր տան պարտէզին մէջ, խորովածի կրակին շուրջ: Հաճելի եւ խանդավառ մթնոլորտը, օղիէն առաջ արդէն մեզ պարուրած էր: Ու քիչ մը հայրենիքէն, քիչ մըն ալ սարէն-ձորէն խօսելով, ոգելից քանի մը շիշեր, արդէն «պարպած» էինք:

Ապա յանկարծ, տեղի ունեցաւ անակնկալը: Եուրային 16-տարու աղջիկը՝ Լիանան, «վերջին աստիճան» շպարուած, կեանքի նոր ձեւ մը կարծես, նոյնիսկ՝ «մոտա», յանկարծ դուրս գալով իր սենեակէն եւ մեզի «պայ» մը ըսելով, դէպի փողոցի դուռը յառաջացաւ:

-Հը՛… ո՞ւր էս գնում…, իր կնոջմէն առաջ, նստած տեղէն հայր Եուրան հարցուց իր սիրուն աղջկան:

-Քեզի ի՛նչ…, էէէհհհ…, պատասխանեց Լիանան, իր «իրաւունքը» կորսնցնողի մը նման խիստ եւ կրնակի կոպիտ ձայնով, կարծես դիմացինը օտարական մը ըլլար, փորձեց շարունակել իր ճամբան:

Բոլորիս ձայները սառեցան ու ինքնաբերաբար կապուեցանք բառին եւ անոր արտայտութեան ձեւին ու ոճին: Յստակ էր, թէ հիմա մեր վայրկեանները ալ բնական ընթացք չունէին: Գեղեցիկ չէին:

Յանկարծ Եուրան, տեղէն վեր ցատկելով, հասաւ իր աղջկան ետեւէն եւ առ ի պատասխան, զօրաւոր ապտակ մը իջեցուց անոր երեսին: Շանթահար իրականութիւն: Աղջիկը, իր կարգին թէեւ շատ յուզուած, սակայն բարձր ձայնով, շուտով մայրը օգնութեան կանչեց, եւ միեւնոյն ատեն բոլորիս ուշադրութիւնը գրաւելով, շարունակեց իր «յանկերգը», կրկնելով.- «հա՛… քեզի ի՛նչ, այ ամ սիքսթին եըրզ օլտ…» եւ իր աչքերուն մէջ խոր տառապանք երեւցող ու վրդովանքէն եւ ընդվազումէն ծնունդ առած անգլերէնով, բաւական «ծանր» բառեր արտասանեց, ինքզինք արդարացնել փորձելով:

Անակնկալ այս տեսարանին ի տես, զարմանք մը թակեց մեր բոլորին մտքերուն դռները ու մնացինք շշմած, շուարած ու ապշահար եւ քիչ մըն ալ վախցած:

Ու անկէ ետք ծանր, երկար ու տխուր պատմութիւն:

Արդ, ինչպէ՞ս կրնայինք ընդունիլ կեանքի այս ճշմարտութիւնը: Ի՞նչ կրնայինք կամ պիտի կրնայինք ընել: Արդեօք մեզի կ՚իյնա՞ր խառնուիլ…: Անոր համար մեր մօտ ալ «բան» մը կար, անանուն, տեսակ մը տմարդի խայթոցի նման, որ ո՛չ սահման կը ճանչնար եւ ո՛չ ալ՝ ժամանակ: Աղջիկը, շանթահար իրականութեամբ, ծայրագոյն յանդգնութեամբ, տեսակ մը ներքին տեսանելի «յեղափոխութիւն» ցուցաբերողի մը արտայայտութեամբ, համարձակ եւ անհոգ բոլոր բառերը արտասանած էր: Մինչ անդին ոտքի կեցած, Եուրան կը հեւար: Պաղ քրտինք մը բռնած էր ճակատը, իսկ աչքերուն մէջ, կարելի էր կարդալ ներքին պայքարի մը աճող ալիքը:

Պահեր կան, որոնք մտքէդ չեն կորսուիր: Այս մէկը անոնցմէ էր: Տանտիրոջ բառերն ու աղաղակը բաներ մը ըսել կ՚ուզէին, բայց այդ պահուն անհասկնալի էին մեզի համար: Մարդուն դէմքին վրայ կարծես ստուերներ նստած էին: Հաստատապէս մեր այս հաւաքի մթնոլորտը իր կշռոյթը կորսնցուցած էր: Նաեւ այս խոր ցնցումը, տակն ու վրայ ըրած էր մեր հոգեկան ատաղձն ալ: Տանտիրոջ նման, մենք ալ անհանգիստ էինք: Տագնապ մը կար, տեսանելի եւ նոյնքան ալ շօշափելի: Անժամանակ քաոս: Վայրկեանի մը համար ես ալ կարծեցի, որ կորսուած եմ: Բառեր կը փնտռէի ինքզինքս հանդարտեցնելու համար: Շրթներս պինդ բռնած էի, սխալ եւ անտեղի «բաներ» կամ բառեր դուրս չտալու համար: Բայց գիտէի, որ խօսելու կամ շարժելու տեղս չէր:

Ողբալի խառնակութիւն: Ու հաւաքը ինքնաբերաբար ընդհատուեցաւ: Յստակ էր, թէ պահը կ՚ենթադրէր ճիգ, պրկում եւ համբերութիւն:

Մինչեւ այսօր, երբ ամէն անգամ այս դէպքը կը յիշեմ, յառաջ մը կը պրկէ կուրծքս: Ինծի համար այս տգեղ եւ անժամանակ ու անակնկալ տեսարանին շարունակութիւնը չէ որ հետաքրքրած է, այլ՝ արտասանուած բառին ու անոր տուն տուող պատճառն ու բացագանչութեան քաջութիւնը: Յստակ էր, թէ այդ պահուն ամօթխածութիւնը խոյս տուած է իր պատուանդանէն: Աղջկան մօտ սեփական արժանապատուութեան զգացումը կորսուած էր: Իսկ աւանդութիւն, սրբութիւն եւ յարգանք շատոնց մոխրացած էին: Այս բոլորը յայտարար նշանն էին, թէ իրապէս հո՛ս այս տան մէջ, փոխուած էին ժամանակներն ու դերերը: Փոխադարձ յարգանքի եւ շրջահայեացութեան բացակայութիւնը զգալի էր: Չես գիտեր այս տեսարանին ի՞նչ անուն տալ: Բոլորիս ականջներուն մէջ, տակաւին երկար կ՚արձագանգէր այդ «քեզի ի՛նչ»ը:

***

Արդ, կամաց-կամաց սկսած են կորսուիլ մեր սրբութիւններն ու բարոյական հասկացողութիւնները, միշտ կ՚ըսեմ մտովի, ու կ՚ուզեմ աւելցնել, թէ տարիք մը կայ, ուր մարդիկ պէտք է գիտնան իրենց գործածած կամ արտասանած բառերուն իմաստը: Կարծես նոր սերունդը, իրապէս սկսած է նման «բաներ» մոռնալ կամ կորսնցնել: Ճիշդ էր, որ եթէ մարդոց տուներէն ներս մեր ականջները լարենք, ու ներսէն հասնող ձայները մտիկ ընենք, պիտի լսենք, որ ամէն ծնողք գանգատ մը եւ նոյնիսկ գանգատներ ունի իր զաւակէն կամ զաւակներէն: «Խօսք» հասկցող, մտիկ ընող, կամ հնազանդող զաւակներու թիւը պակսած է: «Հիմի, չինը հինը չի» ասացուածքը ճիշդ էր: Բացառութիւններու մասին չէ ակնարկութիւնս: Այսպէս, մէկուն աղջիկը հակառակ իր ծնողքի յորդորներուն տակաւին կը շարունակէ շատ կարճ հագնիլ, որովհետեւ կ՚ուզէ տեղացի իր ընկերուհիներուն նմանիլ: Նոյնպէս, ուրիշի մը տղան, ամէն վայրկեան հեռայձայնով կը զբաղուի… դաս սորվիլ չունի…: Հապա՞ այն մէկունը, որ հազիւ նախակրթարանը աւարտած, դէմքը տեսակաւոր շպարներով սկսած է զարդարել: Իսկ միւսինը, այն որ իր մազերը տեսակաւոր գոյներով միշտ կը ներկէ եւ իր այս տարիքին կ՚ուզէ «այսինչ» կամ «այնինչ» դերասանուհիին «պէս» ըլլալ: Չեմ հասկնար: Եւ տակաւին այս բոլորին վրայ, իրենց կոպիտ եւ անվայել խօսակցութիւնները…: Եկուր եւ իբրեւ ծնողք, դիմացիր: Այս բոլորին իբրեւ հետեւանք, իրապէս որ նման մարդոց ներկայ ընտանեկան կեանքի մթնոլորտի շրջագիծը, կորսուած է՝ դժբախտաբար:

Շատ շատերու համար, աւագ սերունդին կը պատկանիմ: Կ՚ընդունիմ այդ մէկը: Այո՛, մաս կը կազմեմ, բայց գոնէ այս տարիքիս, երեսի վրայ ձգուած անցքի չեմ նմանիր: Փառք Աստուծոյ: Հարազատներուս եւ շրջապատիս յարգանքն ու սէրը, զիս միշտ յուզած են: Բայց, նոր սերունդին, իրենց մեծերուն հանդէպ եւ նկատմամբ յարգանքի, շրջահայեացութեան եւ արտայայտած խօսքերու կշիռքի պակասը, զիս յուսահատ դարձուցած են: Ես ալ հաստատ գիտեմ, որ ժամանակները ամէն տեղ փոխուած են: Բայց ամէն բան չափ ու սահման ունենալու էր: Տարիք, փորձառութիւն, բարոյական հասկացողութիւն, յարգանք եւ սէր կորսուած են, գրեթէ ցնդած: Նաեւ տեսանելի է սեփական արժանապատուութեան զգացումը: Կ՚երեւի այս մէկն ալ կորսուած է: Իսկ աւանդութի՞ւն… վրաս գրէ…: Ուրեմն կը զգաս, թէ ի՞նչ է մեր ապրած կեանքը: Անդին, գրեթէ մոռցուած են մեր շատ մը յարգելի եւ սրբազան սրբութիւններն ու բարոյական հասկացողութիւնները: Ահա անբնական կացութիւն եւ տխուր պատկերներ:

Ներկայ սերունդը ապրուած ունայնութիւններով կ՚արբենայ: Իսկ մենք ալ, կարծես հանգիստ ապրելու համար, պէտք է որ մոռնանք մեր հինն ու անցեալը, աւանդն ու սովորութիւնները։ Ահա՛ քեզի Ամերիկա մը, որ ամէն տեսակի մեր գիտցած բարոյականութիւններէ զուրկ է եւ որ ազատութեան եւ բազմազան նախաձեռնութիւններու երկիր մը ըլլալով հանդերձ, կեանքը ընբռնելու նոր կերպ մը ունի։ Վտանգաւոր եւ խաբուսիկ։ Մէկ խօսքով՝ ամերիկանիզմ, որ տեսակ մը ձեւ եւ մթնոլորտ մը ունի, որոնց մինչեւ հիմա տակաւին չեմ կրցած ընդունիլ։ Այս մէկը անուրանալի է։ Ինծի նման շատեր, յամառօրէն կը փորձեն շարունակել իրենց ազգային կեանքի նաւարկումը: Բայց, չեմ գիտեր մինչեւ ե՞րբ…։ Ահա թէ ինչո՞ւ մեր մազերը մեր միտքերուն եւ գաղափարներուն նման, ժամանակէն առաջ հինցած ու ճերմկցած են, իսկ մեր մտահոգ կեանքերն ալ, իրենց կշռոյթը գրեթէ ջղային տրոփումներ հագած։ Մռայլ եւ ամեհի դար մըն է, որ կ՚ապրինք։ Հետաքրքիր եւ նոյնքան ալ սարսափազդու։ Զանազան արժէքներ սկսած են կորսուիլ: Ամէն առիթով մեր մամուլի սիւնակներէն ահազանգ կը հնչեցնենք: Զաւակները կորսնցուցած մօր մը նման յաճախ կը պոռանք, որ եթէ զգացումը չկայ, ու եթէ յարգանք եւ ակնածանք չկան, ուրեմն, ոչինչ կայ: Ուստի կը պայքարինք: Պէտք է, որ պայքարինք մեր կամքով, հոսանքն ի վեր։ Իսկ որքանով կ՚ապահովենք մեր յաղթանակը՝ ան ալ մեր յարատեւութենէն կախեալ է։

Այս ցուրտ ու ցամաք եւ բոլորովին օտար եւ անօրինակ նոր աշխարհէն ներս, եւ ի տես նման տեսարաններու, յաճախ մեր մանկութեան եւ երիտասարդութեան երազներու աշխարհը կը յիշենք, կը փնտռենք, պարզապէս անոնցմով ջերմանալու եւ ջերմացնելու մեր հոգիները, մեր վայրկեանները, որպէսզի մեր մտքերը, որոշ չափով իրենց խաղաղութիւնը գտնեն, ու մեր կեանքի հայու եւ հայկականութեան բոցը հաստատապէս վարակած ըլլալով մեր բոլոր երազները, հո՛ս, այս երկրին մէջ, յաճախ ալ կ՚անիծենք այն օրը, երբ հոս ոտք կոխած էինք։

Իբրեւ ծնողք, բոլորս ալ կը դիմաւորենք մեր ինքնութեան, հաւատքին, լեզուին եւ ազգային դիմագիծին սպառնացող վիճակները, որոնք կը հիւծեն մեզ: Պէտք է յիշենք, որ հայը, հայ պահելու համար անհրաժեշտ են հաւատք, մշակոյթ եւ լեզու: Ասկէ առաջ եւ միշտ, ամէն բան ըսուած է: Շատերու համար կրկնութիւններ կը թուին ըլլալ այս խօսքերը: Բայց հոգս չէ: Սակայն, այս բոլորը յիշեցնել է պէտք: Ահազանգել: Գիտենք, որ նոր սերունդ կամ երիտասարդութիւն ունենալ կը նշանակէ ազգովին հարուստ ըլլալ, եւ զայն չկարենալ պահելը, անձնասպանութիւն է։ Ուստի երիտասարդը պէտք է հասուննայ մեր ընկերային կեանքին մէջ, եւ առանց մեղադրելու կամ դատապարտելու պէտք է զինք քաջալերել։ Օրինակ դառնանք։ Ցուցմունք տանք։ Անոր քայլերը առաջնորդենք: Մօտէն հետեւինք անոր շարժումներուն: Իրմով զբաղուինք եւ հետաքրքրուինք: Թոյլ չտանք, որ ան ինքն իր մէջ կծկուած մնայ եւ հեռանայ մեր ամէնօրեայ շփում-հաղորդակցութենէն։ Դիւրացնենք իր աշխատանքը եւ միշտ փորձենք զինք չհեռացնել մեզմէ: Ապրեցնենք՝ ազգին եւ ժողովուրդին հետ։

Ահա, թէ ինչպէ՞ս կը սկսի ախտաճանաչումը, եւ որ մեզ պիտի տանի մինչեւ մեր ինքնագիտակցութեան դռները: Ժամանակները բոլորիս համար ալ քմահաճ են: Անողոք եւ անզիջող: Բայց անպայման պէտք է գիտնանք, թէ ինչպէ՞ս պահել նոր սերունդին մօտ հայու կեանքի ջերմութեան աստիճանը: Ահա կենսականը:

Մտքիս մէջ մեր վաղն է, աւելի լուսաւոր եւ կենսախինդ։

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

Երեքշաբթի, Ապրիլ 5, 2022
———————————————————————–

ՀԱՐԱԶԱՏ ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ…

Հայաստանի մամուլը գուժեց մահը հայ գիւղագրութեան վերջին ներկայացուցիչներէն մէկուն՝ Թուրքիա ապրած եւ ստեղծագործած գրող Մկրտիչ Մարկոսեանի: Ճշմարիտ ըլլալու համար ըսենք, որ Հայաստանի լայն շրջանակներուն ծանօթ չէ անոր անունը, եւ միայն պոլսահայ գրականութեամբ հետաքրքրուողները, գաւառի գրականութեան հարցերով զբաղողները եւ քիչ մըն ալ անոր անունը սփիւռքահայ գրողներու կարգին ընկալողները գիտեն Մկրտիչ Մարկոսեան հեղինակը, որուն հայերէնով գրութիւնները շատ չեն, ուստի հասանելի չեն նաեւ արեւելեահայ ընթերցողին: Մատներու վրայ հաշուող մարդիկ միայն կարդացած են  յուշապատումները, Տիգրանակերտի կեանքին մասին անոր գրութիւնները: Այնուամենայնիւ, մահուան կապակցութեամբ անգամ մը եւս ան յիշուեցաւ եւ անոր տրուեցաւ «Տիգրանակերտի պատմիչը» կոչումը, նշելով, որ Տիգրիսի ափերէն հնչող ձայներէն մէկն ալ մարեցաւ: Սակայն, անմահ է այն գործը, որ Մկրտիչ Մարկոսեան տքնաջանօրէն ըրաւ շատ տարիներ շարունակ եւ գիրքերու տեսքով սիրով դրաւ մեր սեղաններուն վրայ: Այժմ գիրքերն են, որ կը խօսին իր մասին:

Ընդամէնը օրեր առաջ կարդացինք լուրը, որ Մկրտիչ Մարկոսեանի «Տիգրիսի ափերէն» գիրքին ֆրանսերէն թարգմանութիւնը լոյս տեսած է: Զայն թարգմանած են Ալիս Տէր-Վարդանեան եւ Հուրի Վարժապետեան եւ ֆրանսական «Փարանթէզ» հրատարակչութիւնն ալ լոյս ընծայած է հայազգի հեղինակի այդ գործը: Կողքին վրայ Տիճլէի 10 աչքանի կամուրջն է, որ պատմական յիշողութիւններ կ՚արթնցնէ, հայերէն գիրքին վրայ ալ այդ նկարն էր, բայց հայերէնը լոյս տեսած էր 1999 թուականին: Այժմ ֆրանսերէն կարդացող ընթերցողն ալ հաղորդ պիտի ըլլայ Մկրտիչ Մարկոսեանի թէ՛ վերջին եւ թէ՛ երիտասարդական շրջանի գրութիւններուն, որոնք ժամանակին  հրատարակուած  են իսթանպուլահայ  օրաթերթերուն մէջ:  Տիգրանակերտի հայերու կենցաղէն կան դրուագներ, որոնք հարազատ, շատ հարազատ զգացումներ կ՚արթնցնեն: Տակաւին 1984 թուականին հրատարակած է հայերէնով գիրք մըն ալ, ուր ամփոփած է ԺԱՄԱՆԱԿ եւ «Մարմարա» օրաթերթերուն մէջ տպագրուած հայերէն պատմուածքներու մէկ մասը: «Մեր այդ կողմերը» խորագիրը կը կրէ գիրքը, որուն համար 1988 թուականին արժանացած է «Էլիզ Քաւուքճեան» գրական մրցանակին (Փարիզ, Ֆրանսա), որ կը յանձնուի հայերէնով ստեղծագործող գրողներուն։ Մարկոսեան գրել սկսած է Կեդրոնական վարժարանի աշակերտ եղած ժամանակէն եւ ստեղծագործութիւններուն մէջ սեփական ծննդավայրը՝ Տիարպաքըրն է, որ մեզի կը ներկայացնէ իր հայով, ասորիով, քաղդէացիով, հրեայով, եզիտիով, թուրքով ու քիւրտով, միայն իրեն յատուկ լեզուով։

Աշխարհի բոլոր ծայրերը կան մարդիկ, որոնք կորուստի ճամբաներով անցած են, որոնց համար հարազատ են անցած օրերը, եւ տարիներու հեռուէն տեսակ մը տխրութեամբ կը յիշուի ամէն ինչ:

Գրականութիւնը այդ ամէն ինչին սփոփանքն է: Գիրքի էջերուն մէջ մարդ կը փնտռէ նախ ինքզինք, ապա կը տեսնէ գրողին նկարագրածը: Նոյնն է նաեւ Մկրտիչ Մարկոսեանի գրականութեան պարագային: Անհարազատ ոչ մէկ դրուագ կայ անոր գրութիւններուն մէջ:

«Տիգրիսի ափերէն» ժողովածուի  պատմուածքներուն մէկ մասը Մկրտիչ Մարկոսեան տպագրած է իր համախմբագրած «Թօ» ամսաթերթին մէջ, որուն հրատարակութեան գործին մէջ կարեւոր ներդրում ունեցած է, ամսաթերթն ալ 1960-ականներուն կարեւոր ներդրում ունեցած է պոլսահայ արդի գրական շարժումներուն համար: Ամսաթերթին գրեթէ բոլոր թիւերուն մէջ Մկրտիչ Մարկոսեան պատմուածք մը հրատարակած է:

ԺԱՄԱՆԱԿ, գրողին յիշատակին համար, «Թօ» ամսաթերթէն, կու տայ 1959 թուականին գրուած այդ պատմուածքներէն մին: 

ԱԾՈԻԽԻ ՊԱՐԿԷՆ

ՄԿՐՏԻՉ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ

Դիմացի սեղանին առջեւ կին մը եւ իր զաւակը նստեր էին: Կինը կ՚ուզէր պզտիկին բերանը թխել կաթնապուրը, մինչ ան չէր բանար բերանը.

-Կե՛ր, աս ալ կեր, ա՛լ կը բաւէ, կ՚ըսէր մայրը, համոզելով իր մանչուկը:

Տղան գլուխը աջ ու ձախ կը դարձնէր, երեսներուն ծեփելով դգալին կաթնապուրը:

-Հայրիկը պիտի գա՞յ, հարցուց տղան փոխանակ ուտելու:

Քիչ յետոյ հայրը եկաւ,  բաներ մըն ալ ան կերաւ ու երեքը միասին ելան սեղանէն, մայրը բռնած էր տղուն ձեռքէն.

«Աս ալ կեր, ա՛լ կը բաւէ», յիշեց մարմարեայ սեղանին առջեւ նստած երիտասարդը: Իր մայրն ալ այդպէս կ՚ըսէր իրեն, երբ տղայ էր: Իր կատուի ձագերը միտքը ինկան: Ինչքա՜ն լացած էր,  երբ օտար կատու մը եկած խեղդած էր զանոնք: Այն ատեն մայրը մխիթարած էր զինքը: Իր առաջին վիշտն էր այդ, լաւ կը յիշէր, մօրը պատկերը ամուր կերպով կապուած էր այդ տխուր յիշատակին հետ:

Հիմա ապուրը կ՚այրէր իր բերանը ու մայրը քովը չէր:

Ինքն ալ ժամանակին չորս տարու էր: Մայրը միշտ գունաւոր շապիկ կը հագցնէր իրեն: Պատճառը վերջէն հասկցած էր: Իրմէ առաջ երկու եղբայրներ ունեցեր էր, որոնք մեռեր էին: Չարը խափանելու համար փորձառու պառաւներ մօրը թելադրեր էին կապոյտ շապիկ հագցնել տղուն: Մինչեւ եօթը տարեկան հագած էր այդ կապոյտ շապիկները ու վերապրած: Հիմա կ՚երեւակայէր ինքզինքը այդ երկար կապոյտ շապիկին մէջ:

Յետոյ աշնան երկուշաբթի օր մը սեւ գուլպաներ, սեւ գոգնոց եւ նոր կօշիկներ հագցուցեր էին իրեն ու տարեր դպրոց: Արցունք կար այդ օրուան մօրը աչքերուն, արցունք կար իր ալ դպրոցական առաջին տպաւորութեան մէջ: Փախչիլ, տուն երթալ, մօրը քով ըլլալ ուզեր էր: Աւելի վերջ վարժուեր էր, ինչպէս սա ապուրին, որուն տաքութիւնը ալ չէր զգար բերնին մէջ:

Բիլաւ մը ապսպրեց վրայէն: Սպասեակը պզտիկ պնակի մը մէջ, արցունքի չափ եղինձ բերաւ, քշեց առջեւը ու պատանին յիշեց իր մայրը՝ անկողնին մէջ տղաձգան:

-Ուրկէ՞ բերիք ասիկա, հարցուցեր էր մօրը, դաժան դէմքով մը:

Եկեղեցիին բակը խորունկ հոր մը կար. ինք միշտ վախցած էր այդ հորէն, որովհետեւ իր երեւակայութեան մէջ անդիի աշխարհին հետ կապակցութիւն մը ստեղծած էր այդ խոր ու խաւար, անյատակ փոսը: Այդ հորը ինկած մանուկ մըն էր, զոր ազատեր ու մեղքնալով տուն էին բերեր: Խղճացեր էր ինքն ալ ու խոստացեր էր սիրել զայն:

Աւելի վերջ, առաջին առթիւ, գացեր փողոց պատմեր էր իր ընկերներուն ամբողջ եղելութիւնը: Ուրիշներու գլխուն ալ այդ տեսակ փորձանքներ եկած էին…

Հիմա, քիչ առաջուան ընտանիքը կեցեր էր ծաղարանին դուրսի դրան առջեւ: Չէին կրնար որոշել, թէ ո՛ւր պիտի երթան, ամուսինը ձեռքով կ՚ընէր, կինը կզակովը դէպի վեր ուղղութիւն մը ցոյց կու տար: Պզտիկը մօրը ձեռքէն կախուած կեցեր, պողոտան կը դիտէր:

Ի՜նչ հրաշալի ձի էր հօրը երիվարը, հովի պէս բաշեր ունէր: Գիւղերէն ամէն դարձին հայրը զայն կը կապէր իրենց տան դրան. «Հայրիկ, ե՞րբ հետդ ձի պիտի հեծնեմ», կը հարցնէր հօրը, եւ ան ժպտուն կը ծեծէր թեթեւ մը իր այտը ու կ՚ըսէր.

-Երբ որ մեծնաս:

Մեծնալն ալ դժուար, տաժանելի բան էր:

Կէսօրուան ճաշէն վերջ պառկիլը, զոր բնաւ չէր սիրեր, ամենամեծ միջոցն էր մեծնալու համար: Ինչքա՜ն հաւատքով պառկած, քնացած էր, արթննալէ վերջ վազելով պատին քով իր հասակը չափելու:

«Այսօր քիչ մը եւս մեծցեր ես», կ՚ըսէր մայրը իրեն միշտ:

Հայրը մտասեւեռում մը ունէր: «Ես չկարդացի, դուն պիտի կարդաս, մարդ ըլլաս», կ՚ըսէր իրեն:

Ինք հօրեղբօրը նման երկաթագործ ըլլալ կ՚ուզէր: Պիտի մերկանար կէս մէջքէն վեր, սալին վրայ պիտի կոփէր երկաթները ահագին մուրճերով: Մէկ ինք պիտի զարնէր, մէկ հօրեղբայրը. «տանկ, տունկ, տանկ, տունկ» այսպէս ու երկաթը պիտի պաղէր պիտի սեւնար, բայց ձեւ պիտի առնէր, մանգաղ պիտի ըլլար, պիտի ըլլար խոփ: Յետոյ զանոնք գիւղացիներուն պիտի ծախէր, դրամ պիտի վաստկէր, շինելու եւ ստեղծելու իր մանկական փափաքն էր այդ, զոր չէին ձգեր իրագործել:

Սպասեակը եկաւ ու տարաւ պնակները, յետոյ աղտոտ լաթով մը սրբեց սեղանին մարմարիոնը:

Պատանին յիշեց ձաւարով միսը, զոր չէր կրցած ուտել այդ հեռաւոր գիշերուան ճաշին: Կարծես կռնակին ու երեսներուն վրայ դեռ կը զգար հօրը ձեռքին հարուածները: Լարախաղացներն էին պատճառը: Մանաւանդ այն վարպետը որ լարին վրայ ելած էր հեծելանիւով մը: Դեռ կը փշաքաղէին մազերը, երբ հիմա կը յիշէր, թէ ինչպէս ահագին բարձրութեան վրայ միջոց մը քալելէ վերջ վար ինկած էր խեղճը: Իրեն խստիւ պատուիրուած էր արեւուն մայրը մտնելէ առաջ տունը ըլլալ միշտ. լարախաղացը ինկած էր ու մարդիկ վազած էին տեսնելու համար, թէ ինչ էր եղած: Գոռում գոչում, ջուր, պատգարակ եւ իր ալ երթալը անոնց խումբին հետ մինչեւ դեղարան: Արեւը շատոնց գացած էր ու քաղաքին լոյսերը շատոնց վառած էին:

Դիմացի հայելիին մէջ դիտեց իր պատկերը, զոր երեք օրուան չածիլուած մօրուք մը աւելի կը թխացնէր:

Ձեռքովը շոյեց իր դէմքը: Տասնհինգ տարեկան էր, երբ օր մը հայրը դրամ էր տուած իրեն, որպէսզի սափրիչին երթայ:

-Ասկէ վերջ դուն տուր սափրիչիդ դրամը, մեծցար ալ, ըսած էր իրեն: Վերջապէս տիրացած էր այդ մոգական վիճակին. մեծցած էր: Ալ գիտէր, թէ եղբայրը եկեղեցիի հորէն չէր հանուած, ոչ ալ ինք ածուխի պարկէն:

Մայրը հնարած էր այդ պատմութիւնը, ճշմարտանման պատմութիւն մը իրեն համար, որ թուխ էր այնքան:

Քովը նստարանին վրայ դրած գիրքն ու տետրակը վերցուց եւ ոտքի ելաւ: Իր ուսանողի սենեակը մօտակայ փողոցին մէջն էր: Դիմացի կասկածելի տունը եւ անոր պատուհաններուն պարզած պատկերները յիշեց: Դիւրի՞ն էր վարագոյրը քաշել ու չնայիլ, վաղը քննութեան պիտի մտնէր:

Աւելի լա՞ւ պիտի ըլլար արդեօք եթէ հոն գաւառը  մնացած ըլլար: Երկաթագործ մը պիտի ըլլար շատ շատ: Կամ հօրը նման ձի հեծած պիտի շրջէր գիւղէ գիւղ, հանգիստ ու երջանիկ: Հայրն էր պատասխանատուն:  Ան ուզած էր, որ Իսթանպուլ գայ, հետեւի լիսէի: Անկէ անդին ինք տնօրինած էր: Համալսարանը իր գործն էր. ախորժակը ուտելով կը բացուի:

Մարմարիոնէ սեղանը թափուր էր: Աղաման մը կար, մոխրամանը ու կէս գաւաթ ալ ջուր: Ջուրը խմեց, վերցուց հաշուեցոյցի թղթիկը ու փակեց անցեալի վարագոյրը:  Ծաղարանէն դուրս ելաւ, խառնուեցաւ կեանքի հեղեղին:

1959

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Երեքշաբթի, Ապրիլ 5, 2022

 

M A R M A R A

—

 No description available.

..

 : 

Post a comment