ԵՐԵՒԱՆ, «Թերթ».- 12 Դեկտեմբերին «Սիվիլիթաս» հիմնադրամին կազմակերպութեամբ, Հայոց Ցեղասպանութեան կազմակերպիչներէն Ճեմալ փաշայի թորան՝ Հասան Ճեմալի հետ կայացած է հանդիպում մը, որուն ընթացքին թուրք գրողը ներկայացուցած է Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերող իր «1915-Հայոց Ցեղասպանութիւն» գիրքը:
Լրագրող, գրող, հրապարակախօս, տասներկու գիրքերու հեղինակ Հասան Ճեմալը նախ ընդգծած է, որ զինք Հայաստան բերած է իր սիրելի Հրանդ Տինքի ցաւերը, որոնցմէ գլխաւորը Ցեղասպանութեան ցաւն է:
«Սիրելի Հրանդ եղբօրս ցաւը պատճառ դարձաւ, որ ես գրեմ այս գիրքը: Սիրելի եղբայրս իր կեանքը վճարեց, ան մահացու հարուած հասցուց քարացած թապուներուն: Կրցաւ Ցեղասպանութեան ցաւը անգամ մը եւս զգացնել տալ մեզի: Ան օգնեց մեզի հասկնալու այդ ցաւերը եւ կիսելու զանոնք։ Ան ազատ արձակեց իմ գերի ինկած միտքը եւ անգամ մը եւս օգնեց ըմբռնելու, որ որեւէ տեսակի ազգայնամոլութիւն խաղաղութեան խախտում է», ըսած է հեղինակը:
Անոր համաձայն՝ մարդկութեան մեծագոյն սխալներէն է պատմութենէն վախնալը՝ հաստատելով, որ նման ծիծաղելի վախ շատ տարածուած է Թուրքիոյ մէջ:
«Եկէք պատմութեան պատճառով չթշնամանանք իրարու: Պատմութիւնն ալ, կեանքն ալ ժամանակ առ ժամանակ շատ դաժան են: Հրանդ եղբայրս մոմ մը վառեց, հիմա հերթը մերն է, պէտք չէ կառչինք մահերուն, այլ կեանքին։ Ես հոս եկած եմ կիսելու Ցեղասպանութեան պատճառով ձեր կրած ցաւերը»:
Թուրք գրողին հետ զրոյցը վարեց Ցեղասպանութենէն վերապրած սերունդի ժառանգորդ, Քանատայէն մնայուն կերպով Հայաստան բնակութիւն հաստատած Մարիա Թիթիզեանը:
«Բազմաթիւ յօդուածներու մէջ դուք կը խօսիք այն մասին, որ կարելի չէ փախուստ տալ պատմութենէն։ Մենք այդ յիշողութեան դերը շատ լաւ հասկցած ենք: Ես ծնած եմ Պէյրութ, մեծցած, կրթութիւն ստացած եմ Քանատայի մէջ եւ որքան ալ մեծ սէր ունենամ այս փոքր Հանրապետութեան նկատմամբ, բայց եւ այնպէս, ես ինծի անհայրենիք կը զգամ։ Որքան ալ ուզեմ պատկանիլ այս հայրենիքին, չեմ կրնար», յայտնած է Թիթիզեան եւ բանախօսին հարցուցած. «Այս գեղեցիկ գիրքը շատ յանդուգն քայլ էր ձեր կողմէ: Ի՞նչը ձեզ բերաւ ու հասցուց այս գիրքին»:
Ի պատասխան՝ հեղինակը նշած է, որ առանց այդ ցաւին գիտակցելու, կարելի չէ բնական պատմութիւն կերտել. «Իմ ընտանեկան պատմութիւնս մէկ կողմ ձգենք, Ճեմալ փաշայինն ալ նոյնպէս. ես գրեցի այս գիրքը, քանի որ, որպէս մտածող մարդ, ես սկսայ Օսմանեան կայսրութեան պատմութիւնը դնել կասկածի տակ: Ես ունէի կասկածներ եւ հասկցայ, որ ատիկա կեղծ պատմութիւն է: Երբ հարց տաք, թէ ի՞նչ է Հայոց Ցեղասպանութիւնը, ես կ՛ըսեմ, որ ատիկա հիմնուած է թրքական ազգայնամոլութեան վրայ: Ես պարտք ունիմ Հրանդին, եւ ասիկա այդ պարտքն է: Իր յիշողութեան տէր կը կանգնիմ, որովհետեւ թուրքերուն եւ հայերուն միջեւ երկխօսութեան ալիքները պէտք է բացուին: Անոր մէջ ես եւս պէտք է ներկայացուած ըլլամ, եւ ատիկա իմ պարտքս է»:
Հասան Ճեմալ նաեւ ըսած է, որ բազմաթիւ պատեր կան հայերուն եւ թուրքերուն միջեւ, եւ այդ բոլոր պատերը պէտք է վերցնել. «Կան պատճառներ, որոնք ստեղծած են այս ցաւերը: Մենք այսօր պէտք է փորձենք մեր ուղեղին մէջ այս պատերը ոչնչացնել: Այս տիպի ծրագիրներ պիտի շատնան, եւ պետութեան վրայ եւս ազդեցութիւն պիտի ունենան»:
Հարց տրուած է նաեւ այն մասին, թէ ինչ ակնկալիք կարելի է ունենալ Ցեղասպանութեան 100ամաեկին ընդառաջ. Հասան Ճեմալը պատասխանած է. «Չորսուկէս ամիս մնացած է: Չեմ գիտեր, թէ Թուրքիոյ պետութիւնը ինչ պիտի ընէ: Հիմա ես եւս հեռու քաշուած եմ եւ կ՛ուզեմ հեռուէն նայել այդ պետական շրջանակներուն: Այն ցաւակցական ուղերձը, զոր այս տարի Էրտողանը յայտնեց, ես օրին ալ ըսի, որ կարեւոր կը նկատեմ այդ յայտարարութիւնը, ատիկա առաջինն էր Թուրքիոյ պատմութեան մէջ: Բայց ես դեռ կը զգամ, որ ժառանգական ազգայնականութիւնը տակաւին դուրս չէ եկած անոնց մէջէն: Ես այնքան ալ լաւատես չեմ տարելիցին ընդառաջ»: