ՅԵՏ ՄԱՀՈՒ ՄԵԾԱՐԱՆՔԻ ԵՐԵԿՈՅ 

ՑԵՂԱՍՊԱՆԱԳԷՏ ՎԱՀԱԳՆ ՏԱՏՐԵԱՆԻ

ՊՈԼՍԱՀԱՅ ՄԻՈՒԹԵԱՆ ԿԵԴՐՈՆԻՆ ՄԷՋ

Գրի առաւ՝ Մարիէթ Մ. Օհանէս

Կիրակի, Սեպտեմբեր 15, 2019ին, Պոլսահայ Միութեան «Գուրեան Տանիքը» տեղի ունեցաւ յուշ երեկոյ, քառասունքի հոգեհանգիստ, հանգուցեալ Ցեղասպանագէտ Փրօֆէսըր Վահագն Տատրեանի: 

Երեկոն սկսաւ տուտուկահար Ալպէրթ Վարդանեանի տուտուկի մեղեդիներով:

Բացման խօսքը կատարեց Պոլսահայ Միութեան Մշակութային Յանձնախումբի ատենապետ եւ Հոգաբարձու՝ Տոքթ. Յովհաննէս Գուլակ Աւետիքեան, որ ներկաները ողջունելէ ետք, հրաւիրեց բոլորը յոտնկայս վայրկեան մը յարգանքի տուրք մատուցանելու հանգուցեալ Հրանդ Տինքի, Փրօֆ. Տատրեանի եւ Եղեռնի մէկ ու կէս միլիոն նահատակներուն ի յիշատակ, ապա հրաւիրեց Հոգեւորականաց դասը՝ առաջնորդութեամբ Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան Թեմի առաջնորդ՝ Գերշ. Յովնան Արք. Տէրտէրեանի, քառասունքի առթիւ հոգեհանգստեան պաշտօն կատարելու եւ օրհնելու յիշատակի համար պատրաստուած հրուշակը: 

  Յովնան Սրբազան խոնարհումով  յիշեց Փրօֆ. Տատրեանը որուն անձամբ  ճանչցած էր Առաջնորդարանի յարկէն ներս՝ իրեն ձօնուած հանդէսով մը եւ ան բաժնուելով հանդերձ այս կեանքէն, մեզ կը թողու հրաշալի ժառանգ մը որ հայ մարդը իր բովանդակ կեանքին մէջ, ըլլայ անհատական կամ մեր հաւաքական կեանքին մէջ բնաւ չենք մոռնար Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Եթէ մենք կ՛ուզենք յաւիտենապէս ապրիլ, պէտք է խոնարհիլ Հայոց Ցեղասպանութեան նահատակներուն դիմաց: Սրբազանը յորդորեց բոլորը արթուն պահել գիտակցութիւնը, ծանօթանալ եւ ամբողջապէս մերը դարձնել այն բոլոր գիտելիքներն ու փաստարկումները որոնցմով ան Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանաչելի դարձուց ոչ միայն մեր ժողովուրդի զաւակաց համար, այլ՝  բոլոր ազգերու ժողովուրդին համար: 

Ներկայ էին  նախկին առաջնորդ՝ Գերշ. Վաչէ Արք. Յովսէփեան, Արժ. Տ. Աշոտ Քհնյ. Գամպուրեան (ներկայացուցիչ՝ Մուշեղ Արք. Մարտիրոսեանի) Արժ. Տ. Շնորհք Ա. Քհնյ. Տէմիրճեան, Արարատ Էսկիճեան Տուն Թանգարանի տնօրէնուհի՝ Տկ. Մէկի Մանկասարեան-Կօշին, Հայ Կաթողիկէ եկեղեցւոյ ներկայացուցիչ՝ Փիթըր Հայկ, Հայ Աւետարանական եկեղեցւոյ ներկայացուցիչներ՝ Վերապատուելիներ Յովսէփ Մաթոսեան եւ Տիգրան Շանլեան, Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ներկայացուցիչ՝ Աւետիք Իզմիրլեան, Ս.Դ.Հ.Կ. ներկայացուցիչներ, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան ներկայացուցիչ՝ Դաւիթ Սամուէլեան, Հայ Դատի Հայկական Համագումարի, Հայ Իրաւաբաններու Կաճառի, Վարդանանց Ասպետներու, ՀԲԸՄի ներկայացուցիչներ, Հայկական դպրոցներու տնօրէններ եւ ուսուցիչներ, Ապրիլի 24ի Միացեալ Մարմնի ներկայացուցիչներ, Պոլսահայ Միութեան նախկին ատենապետներ եւ վարչականներ, Փրօֆ. Օշին Քէշիշեան, Տիար Սարգիս Վահագն եւ յարգելի Փրօֆ. Թանէր Աքչամ եւ այլ հիւրեր:

  Երգուեցաւ Տէրունական աղօթքը, որմէ ետք Տոքթ. Աւետիքեան ամպիոն հրաւիրեց Միութեան Հոգաբարձութեան ատենապետ՝ Իրաւաբան էտվին Մինասեանը որ իր կարգին հրաւիրեց օրուան հանդիսավար՝ Իրաւաբան Կարօ Ղազարեանը:

  Իրաւաբան Ղազարեան իր խօսքին մէջ անդրադարձաւ Հանգուցեալ Տատրեանի մասին շեշտելով թէ՝ վեհ անձի մը կորուստը անմահացման հրաւէր մըն է որովհետեւ սկզբունքային եւ գործնական իրականութեան մէջ տարբերութիւնը շատ քիչերու պարագային այսքան յստակ է: Ան շեշտեց նաեւ թէ Տատրեան իր կեանքին ընթացքին մեզի պարգեւեց գիտամշակութային ժառանգ՝ ապագայ սերունդներուն: Այս մեծանուն պատմաբանին մահը՝ որպէս հայ աշխարհին ցաւը որակեց ան: Տատրեան իր անժամանց մահով ապրեցաւ յանուն նպատակի, նուաճելով բազմազան խոչընդոտներ, վառ պահելով Հայոց Ցեղասպանութեան ջահը անմահացնելով մեր նահատակները եւ ինք ալ իր յանդուգն գրիչով անմահացաւ մեր ազգային պայքարի պատմութեան մէջ: Կերտելով իր յաջորդը, իր աշակերտը՝ մեր այսօրուան հիւրը՝ Փրօֆ. Թանէր Աքչամը: Ապա ան անդրադարձաւ անգլերէն լեզուով հանգուցեալին մասին: 

Հրաւիրեց դարձեալ տուտուկահարը որ նուագեց Կոմիտասեան մեղեդիներ:

Հրաւիրուեցան Տոքթ. Աւետիքեան եւ Իրաւաբան Մինասեան որպէսզի կատարեն մետալի տուչութիւնը Փրօֆ. Թանէր Աքչամի կենսագրականը կարդալէ ետք, Տոքթ. Աւետիքեան յայտարարեց թէ այս տարի որոշեցին սոյն մետալը շնորհել, Տատրեանի գործակից պատմաբան եւ ընկերաբան Փրօֆ. Թանէր Աքչամի, որ առաջին անգամ ըլլալով հայ եւ թուրք երկխօսութիւնները ակադեմական մակարդակով միասնաբար կատարած են: Տոքթ. Աւետիքեան ընթերցեց կարգ մը անցեալի զրոյց իրողութիւններ իր եւ Տատրեանի միջեւ կայացած: 

Խօսք առաւ իրաւաբան Մինասեան յայտնելով, որ սա յատուկ երեկոյ է մեզ համար, մենք պատիւ կ՛ընծայենք այն 2 տղամարդկանց, որոնք անցան ու գերազանցեցին կրթաթոշակներու գերազանցութիւնը ակադեմիային մէջ, թէ՛ որպէս ուսանողներ, թէ՛ ուսուցիչներ, թէ՛ որպէս ուսումնասիրողներ, թէ՛ որպէս հեղինակներ: Անոնք պայքար ստանձնեցին հաւաքոյթներու և հանրահաւաքներու մեր անվտանգ սահմաններէն այն կողմ՝ յայտարարելու, թէ ի՞նչպիսի ցեղասպանութիւն տեղի ունեցած է, և ինչպէ՞ս ան ոչնչացուցած է մեր ներկայութիւնը մեր պատմական հայրենիքին մէջ, ինչպէ՞ս մենք կը պահանջենք հատուցում և արդարութիւն: Անոնք 2 հոգի են, որոնք ստանձնեցին հակառակորդի դաշտը, 2 տղամարդիկ, որոնք կը տիրապետեն այս պայքարը անհրաժեշտ գործիքներով պայքարի արիութեան համար, որոնք կը դիմադրեն անձնական և ընտանեկան անվտանգութեան սպառնալիքներուն, ակադեմական սևամորթներու քրտնաջան արշաւներուն, պետական ​​ֆինանսաւորմամբ ընդդիմութեանը և ակադեմական վարձու զէնքերուն: Որոնք իրենց մակերեսային հաւատարմագրերով անողոք կը խօսին և կը զրպարտեն ձեզ համար գրեթէ անսահմանափակ պետական ​​տուգանքէն, այնպէս որ անոնց աղբիւրներով անոնք դիմակայեցին չարութիւնը՝ քաջութեամբ, որ այդ յաղթելու միակ միջոցն էր: Անոնք իրենց սերունդի հսկաներն են, որոնք պատմութեան աղեղը կը դարձնեն իրականութեան մէջ թեքուելու դէպի արդարութիւն: Տատրեանը և Աքչամը կը սորվեցնէին իրենց ժամանակակիցներուն և ապագայ սերունդներուն Հայոց Ցեղասպանութեան բոլոր չարիքները, որուն կողմէ կատարուած էր այն, ինչն էր այն նախադրեալը` մեծ տէրութիւններու անտարբերութիւնը ցեղասպանութենէն յետոյ և անոր ընթացքին, որոնք նպաստեցին անոր և ապագայ ցեղասպանութիւններուն ու Հոլոքոսթին:

Մինասեան յայտնեց, որ Փրօֆ. Աքչամը նոյն իրավիճակին առջեւ պիտի կանգնի տուժածներուն, հրեշտակներուն, ինչ-որ մէկուն, յատուկ անձի մը, որուն ծննդեան օրը պիտի նշուէր այսօր, կը դառնար 65 տարեկան, իր յարգելի ընկերը՝ Հրանդ Տինք: Եւ ո՞վ կ՛անդրադառնայ իր աչքերուն մէջ և կ՛ըսէ, թէ ի՞նչ ըրած էք: Եւ ես կը պատասխանեմ, որ չեմ մոռցած ձեզ և ձեր ժողովուրդին՝ Հրանդ: (Նշենք թէ Պոլսոյ մէջ ամէն տարի Սեպտեմբեր ամսու 15ին «Հրանդ Տինք Միջազգային Մրցանակ»ը կը տրուի):

Իրաւաբան Մինասեանը կոչ ուղղեց Փրօֆ. Աքչամին շնորհելու այդ մրցանակը, և հրաւիրեց Միութեան նախկին ատենապետ՝ Սիմոն Աճիլաչօղլուն, Խորհուրդի ներկայ անդամներէն ՝ Էտի Սարաֆօղլուն, Տոքթ. Մուրատ Քէօշքէրը,  Սերժ Պուլանըքեանը, տիկին Մակի Մանկասարեան-Կօշինը (Արարատ Էսկիճեան թանգարանի տնօրէնուհին): Փրօֆ. Աքչամը ստացաւ «Պոլսահայ Միութեան- «Վահագն Տատրեան Ուսումնական Ցեղասպանութեան Շքանշանը 2019» ձեռամբ՝  Տոքթ. Աւետիքեանի:

Փրօֆ. Աքչամ յայտնեց թէ իրօք իրեն համար իւրայատուկ երեկոյ է, և բարձրագոյն պարգեւ մը ու մեծ պատիւ, որ բոլորն ալ ներկայ են եւ ան իր ելոյթը սկսաւ՝ շնորհակալութիւն յայտնելով Պոլսահայ Միութեան այսպիսի գեղեցիկ մրցանակ մը ստեղծելուն համար, որ պատուի կ՛արժանացնէ Փրօֆ. Տատրեանի յիշատակը և անոր կտակը կենդանի կը պահէ: Ան իրեն համար մեծ պատիւ համարեց հանդիսանալ այս մրցանակի որպէս առաջին ստացողը ոչ միայն անոր խորհրդանշանին, այլեւ՝ անոր անձնական խոր իմաստին համար: Եթէ ​​ան այսօր հանդիսատեսի առջև կանգնած է և ստացած է այս մրցանակը, այդ միայն ու միայն մէկ անձի՝ Վահագն Տատրեանի պատճառով է:

Փրօֆ. Աքչամ խօսեցաւ, թէ ինչպէ՞ս ծանօթացաւ Տատրեանին և շեշտեց, թէ որքան մեծ աջակցութիւն ցուցաբերած է Փրօֆ. Տատրեանը իրեն տարիներու ընթացքին, և ան յայտարարեց թէ, իր ելոյթը կ՛աւարտի Հայոց Ցեղասպանութեան ուսումնասիրութեան արուեստի վիճակի վերաբերեալ որոշ դիտարկումներով և ինչ բանն է որ առաջ կը տանի անոր հնարաւոր ապագան:

Փրօֆ. Աքչամ իր յարաբերութիւնները սկսած էր Տատրեանի հետ 1990-ին, երբ ան որոշած էր աշխատիլ Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ թեմայի վրայ, բայց այն Հիմնարկը, ուր ան կ՛աշխատէր, որոշեց մերժել իր խնդրանքը այն հիմքով, որ անոնք պարզապէս չէին գիտէր այդ թեմայի մասին դատելու անոր արդիականութիւնը: Այնուամենայնիւ, անոնք հանդէս եկան հետեւեալ առաջարկով, անոնք առայժմ կը դադրեցնեն իրենց վերջնական որոշումը, և եթէ ան միասին արտադրանքի դնէր ու հրաւիրէր այդ թեմայի վերաբերեալ որոշ փորձագէտները, ապա անոնց քննարկումներուն հիման վրայ, որոշում կը կայացնէին եւ այդ՝ վերջնական որոշում: Բայց ովքե՞ր էին այդ փորձագէտները և ուրտեղէ՞ն գտաւ անոնց: Ան կապ հաստատեց Համպուրկի համալսարանի հետ, անոնք իրեն յանձնեցին Վահագն Տատրեանի 2 յօդուածները և յորդորեցին, որ կարդա զանոնք: Անոնցմէ մէկը կը կոչուէր «Առաջին աշխարհամարտի Օսմանեան Հայերու ոչնչացման մասին փաստաթուղթեր»: Այդ ժամանակ Աքչամը չէր կրնար անգլերէն խօսիլ և չկարողացաւ կարդալ յօդուածը, բայց զանոնք թերթատելու ժամանակ ան տեսաւ, որ շատ մը թրքական աղբիւրներ կը մէջբերէին եւ ան սկսաւ փնտռտել թէ ո՞ւր կը գտնուէր ան  և Տատրեանի նամակ կը գրէ բացատրելով իր գաղափարները և նպատակը: Ի զարմանք՝ ան կը ստանայ թրքերէն նամակը, որ կը սկսէր, «Սա իմ առաջին թրքերէնով նամակագրութիւնն է, քանի ես հեռացած եմ Թուրքիայէն 30-40 տարիէ ի վեր»:

Այս նամակը կը ներկայացնէր անոնց բարեկամութեան սկիզբը, նոյնպէս ալ աշխատանքային յարաբերութիւններու սկիզբը: Փրօֆ. Տատրանը եկաւ Համպուրկ և ծառայեց իրեն որպէս խորհրդական: Ան իր  գլխուն մէջ հարիւրաւոր հարցեր ունէր, և Տատրեանը համբերատար պատասխանեց անոնց և ուղարկեց իրեն այն աղբիւրներու պատճէնները, որոնց վրայ հիմնուած էին այդ պատասխանները:

Ան յայտարարեց, որ Տատրեանը ոչ միայն Հայոց Ցեղասպանութեան ուսումնասիրութեան բնագաւառի հիմնադիրն է, այլև՝ ան բնագաւառի համեմատական ​​ցեղասպանութիւններու ոլորտի հիմնախնդիրներէն մէկն է: Տատրեանի փորձաքննութիւնը չսահմանափակուեցաւ պատմական ընկերաբանութիւնով, այլև տարածուեցաւ միջազգային իրաւունքի վրայ՝ Տատրեանի մէկ այլ տարբերակիչ յատկութիւնը, որ ճշգրիտ կու գայ՝ իր հմտականութիւնն է 5 լեզուներու՝ գերմաներէն, ֆրանսերէն, անգլերէն օսմանեան և ժամանակակից թրքերէն և իր մայրենի լեզուն հայերէն: Ան իսկապէս մեծ գիտնական էր, բայց անոր սիրտը միշտ կը բաբախէր իր ժողովուրդին համար: Փրօֆ. Տատրեան իր աշխատութիւններուն մէջ կ՛իւրացնէր գիտնականի վերլուծական աչքի հազուագիւտ նպատակի համադրութիւնը՝ չվերջացող արդարութիւն կ՛որոնէր անոնց համար, որոնք կորած էին և անոնց սերունդներուն համար: Փրօֆ. Աքչամ կը հաւատար, որ արտադրող այս առաջնորդութիւնը մեծութիւնն է և՛ որպէս գիտնականի, և՛ որպէս մարդու:

Աքչամ նշեց, որ այսօր մենք կրնանք ուրախութեամբ ըսել, որ տեղափոխուած ենք Ցեղասպանութեան հետազօտութեան մէկ շրջանէն, որ մեր գիտական ​​ոլորտի գիտաշխատողները այսօր դուրս եկած են աշխատանքէն և աւելի վստահօրէն կը գրեն՝ ըսելով, թէ ինչպէս ընդհանուր առմամբ զարգացած է ցեղասպանութեան ուսումնասիրութիւնը, եւ ուսում ստացող երիտասարդ գիտնականները արտադրած են արժէքաւոր աշխատութիւններու շարք՝ Հայալեզու նիւթերու լայնածաւալ օգտագործման միջոցով: Անտեսուելէ կամ խուսափելէ յետոյ վերապրածներու բանաւոր և գրաւոր ցուցմունքները ցեղասպանութիւններու ուսումնասիրութեան ամենակարևոր աղբիւրներէն մէկն է և գիտնականներու նոր սերունդը ցոյց տուած է վստահութիւնը` հրաժարիլ Հայոց Ցեղասպանութիւնը փորձելու և լուսաւորելու Հոլոքոսթին ազդակէն:

Աքչամ բոլորին խորհուրդ կու տայ իրենց ժամանակը, ջանքերը և ֆինանսական աղբիւրները նուիրել Հայոց Ցեղասպանութեան վաղաժամկէտ հետազօտական ​​Կեդրոնի ստեղծմանը որ Փրօֆ. Տատրեանի յիշատակը յարգելու ամենայարմար ձևն է:

Ան կրկին շնորհակալութիւն յայտնեց զինք այս մրցանակով պարգեւատրելնուն համար: Ան ինքզինք պիտի  ապացուցէ, որ արժանի է անոր և Վահագն Տատրեանի կտակին:

Նշենք թէ (Անուանի պատմաբան, ցեղասպանագէտ Վահագն Տատրեանի եւ թուրք մտաւորական Թանէր Աքչամի համահեղինակութեամբ լոյս ընծայուած «The Protocols of the Istanbul Military Tribunals on the Investigation of the Armenian Genocide» աշխատութեան թրքերէն հրատարակութիւնը մեծ սպառում ունեցած է թրքական քաղաքներուն մէջ: Գիրքը հրատարակուած է Պիլկի համալսարանի ջանքերով,: «Թրքական կառավարութիւնը աւելի քան 9 տասնամեակ յամառօրէն կը ժխտէր Հայոց Ցեղասպանութիւնը, Հայոց Ցեղասպանութեան մասին վկայող թրքական ռազմական ատեանի դատավարութիւններու վաւերագրերը վերլուծող աշխատութիւնը մեծ հետաքրքրութիւն առաջ բերաւ Անգարայի, Իզմիրի եւ Պոլսոյ մէջ: Վ. Տատրեանը եւ Թ.Աքչամը պատրաստեցին գրքի 2-րդ եւ 3-րդ հատորները: Աշխատութիւնը թարգմանուեցաւ եւ հրատարակուեցաւ նաեւ անգլերէնի` ամերիկեան աշխարհահռչակ Yale համալսարանի հրատարակչութեան կողմէ): 

Իրաւաբան Մինասեան յայտարարեց, որ մինչեւ հիմա միայն մէկ հոգի ընտրուած է իբրեւ ոչ Պոլսահայ անդամ մեր Վարչութեան կողմէ մեր Միութեան մէջ, ի հարկէ, որ ան մեզ հետ է մեր սիրելի Փրօֆ. Օշին Քէշիշեանը, իսկ այսօր Պոլսահայ Միութեան կողմէ իրեն տրուած արտօնութեամբ որ իրեն համար մեծ հաճոյք ու պատիւ է հրաւիրել իր սիրելի ընկեր, մեծ փաստաբան, Հայաստանի փաստաբաններու Ընկերակցութեան նախկին նախագահ, մէկը, որ երբեք ոչ չէ ըսած Հրանդ Տինքի ոգեկոչումներուն ընթացքին, ան մեզ տուած է այդ լրացուցիչ խթանը, և ես գիտեմ, որ ան այսօր եւ յետ այսու ալ ալ պիտի շարունակէ նոյնը ընել: Պատուով ներկայացուց Իրաւաբան Կարօ Ղազարեանը, Պոլսահայ Միութեան անդամակցութեան և հրաւիրեց զայն ամպիոն, նաև Տոքթ. Աւետիքեանը, Տոքթ. Քէօշքէրը եւ Էտի Սարաֆօղլուն որոնց ձեռամբ ան ստացաւ Միութեան զարդասեղը:

Իրաւաբան Ղազարեան իր զարդասեղը ստանալէ յետոյ շնորհակալութիւն յայտնեց Պոլսահայ Միութեան, յայտնելով թէ Միութիւնը վայր մըն է, ուր ինք յաճախ կու գայ, ուր ինք կը զգայ որպէս իր տունը, հնարաւոր է, որ այդ իր մանկութեան հետ կապ ունենայ, ուր ան լսած է շատեր որոնք կը խօսէին հայերէնի և թրքերէնի խառնուրդ, բայց սրտին բաբախումը կը մնայ նոյնը, պայքարը կը մնայ նոյնը, այնպէս որ Ցեղասպանութեան ճանաչման յոյսն ու երազանքը վերադառնալու են, պատմական Արեւմտեան Հայաստանի օրերուն, գալիք փառքի օրերը և ջանքեր գործադրեն մեր զաւակները զերծ պահելու մոռացումէ, բայց աւելին, քան մոռնալը, ոչ միայն յիշել, թէ իրենք ո՞վքեր են, եւ իրենք ին՞չ են, այլ՝ իրենց հայրերու եւ մեծ հայրերու կորուստը ոչինչի չէր: Իրաւաբան Ղազարեան յայտնեց թէ պիտի փորձէ մնալ պոլսահայ համայնքի մէկ մասը, քանի որ պոլսահայ համայնքը հայ համայնքին մաս կը կազմէ: Երբ մենք կը խօսինք համահայկական մտածելակերպի մասին, այդ՛ է արդէն: Մենք բոլորս հայ ենք, և Պոլսահայ Միութիւնը այդ սկզբունքը աւելի բարձր կը պահէ, քան շատ մը այլ կազմակերպութիւններ, չ՛առաջնորդուելով առջեւէն այլ՝ ուս ուսի մօտ կանգնելով մնացած բոլորին հետ մեր համայնքին մէջ` այստեղ և հեռու: Ղազարեան շեշտեց թէ պիտի ձգտի ըլլալ այս կազմակերպութեան գործօն անդամը: Ան շնորհակալութիււն յայտնեց այս անակնկալ եւ գեղեցիկ պահը իր հետ բաժնեկցելուն համար:

Սրբազան Հայրը շնորհաւորեց Փրօֆ. Աքչամը նաեւ շնորհաւորեց եւ դրուատեց Կարօ Ղազարեանը, որպէս կրակով լեցուն անձ, որուն մէջ հայու զգացումն ու պատկանելիութիւնը իր բարձրակէտին հասած է ան ուր որ մտնէ խանդավառութիւն եւ եռանդ կը բերէ: Բոլորին կողմէ սիրուած յարգուած որպէս ճշմարիտ հայ, ազգային իրաւունքներուն հետամուտ եղող եւ նաեւ այդ զգացումները փոխանցիկ դարձնող անձ: Իրեն նմաններն է որ մեզ կը մղէ արթուն մնալու ազգային գիտակցութեան մէջ որպէսզի շարունակենք ապրիլ հայօրէն աշխարհի երեսին: Շնորհաւորանքներով եւ աղօթքով ու Պոլսահայ Միութեան հանդէպ գնահատանքի խօսքերով փակուեցաւ գիշերը:

Ձեռնարկի աւարտին տեղի ունեցաւ հարց պատասխանի պահ՝ Փրօֆ. Աքչամի եւ իրաւաբաններ՝ Մինասեանի եւ Ղազարեանի հետ, ապա խմբային լուսանկարչական պահ, որուն յաջորդեց պատշաճ հիւրասիրութիւն ուր ներկաները իրար հետ ունեցան մտերմիկ զրոյցի պահեր: 

Նշենք թէ Նիւ Եորքի մէջ մահացած Միջազգային հեղինակութիւն վայելող Փրօֆ. Վահագն Տատրեանի աճիւնը պիտի տեղափոխուի Հայաստանի Հանրապետութիւն: