Comments are off for this post

Կաղանդի Հայկական Աւանդութիւններ:ERMENİ YAŞAMINDA YILBAŞI GELENEKLERİ, ( Dr Adam Sarkis )

ERMENİ YAŞAMINDA YILBAŞI GELENEKLERİ, Dr Adam Sarkis derlemis
Կաղանդի Հայկական Աւանդութիւններ:

Adam Sarkis's photo.Adam Sarkis's photo.
Adam Sarkis's photo.Adam Sarkis's photo.
Adam Sarkis's photo.
Adam Sarkis added 12 new photos.

ՄԱՆՈՐԻ–ԿԱՂԱՆԴ–ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՒԱՆԴՈԻԹԻՒՆՆԵՐ:

Ամանորը ամէնահին տօներէն մին է: Բոլոր ազգերու կողմէ կը նկատուի նաեւ ուրախութեան ու տօնախմբութեան կարեւոր օր:
Շատ հին ժամանակներուն զանազան ազգեր, ամանորը տարբեր ժամանակներուն կը տօնէին եւ ունէին իրարմէ տարբեր Ամանորի աւանդութիւններ:
Յունուար 1ը,իբրեւ նոր տարուայ սկզբնութեան Ամանորի առաջին օր,շատ ուշ ժամանակներէն վերջ ընդհանրացաւ:
Հին Եգիպտացիներու մօտ Նոր Տարին կ’սկսեր Յուլիս 19-20 ին, Հռոմէացիները Մարտ 1ին,Բիւզանդացիները Սեպտեմբեր 1 ին, իսկ հայերը տաարբեր ամիսներով տարբեր ժամանակներու ընթացքին կը տօնէին:
Նախաքրիստոնէական շրջանին Նոր Տարին ,հայկական տոմարի առաջին ամսուան անունով կոչուած էր “Նաւասարդ” ,որ կազմուած է Նաւա(=Նոր) եւ Սարիդա(=Տարի)բառերով եւ կը տօնուէր 1-6 Օգոստոսին, որպէս հունձքի, բերքի հասունութւն եւ երախտագիտութեան արտայայտութիւն:
Արեւմուտքի մէջ Յունուար1 ը որպէս,նոր տարուայ առաջին օրը ընդունելութիւն գտած է ԺԴ րդ.(14.) դարու վերջաւորութեան,իսկ Հայաստանի մէջ հաւանաբար ընդհանրացած է,1650ական թուականներուն:Այդ թուականներուն հայերը հետեւելով Հռոմէացիներու
Նոր Տարին ,Յիսուսի ծննդեան տօնի հետ կապելուն,սկսան Ամանորը Յունուար 1 տօնել:Աւելի վերջ Հայաստանի մէջ ընդհանրացաւ Ամանորի նոր անունը եւ անուանուեցաւ”Կաղանդ” որ կը նշանակէ “կանչել= կոչել” ամսուան մուտքը:
Համայն աշխարհի հասարկութեան մէջ,Տօնածառը եւ Ջմեռ Պապը եւ կամ Կաղանդ Պապը դարձան Նոր Տարուայ խորհրդանիշեր:Հայ ժողովուրդի համար Սօսին(Akkavak ),Բարտին(Kavak),Եղեւին(Çam ) արդէն վաղուց եղած էին “Կենաց Ծառեր”, որոնք հայ կեանքի մէջ որպէս ,բնութեան պաշտամունքը, բարօրութիւնը եւ առատութիւնը կը խորհրդանշէն:
Հայերը հեթանոսական շրջանէն ի վեր կը զարդարէն տօնածառը խնձորով,նուրով, կաղինով եւ գունաւոր լաթերով ու կը կատարէին իրենց ուխտը եւ սիրտի ցանկութիւնը , բարօրութեան, առողջութեան եւ խաղաղութեան խնդրանքով:
Հին ժամանակներէն ի վեր ,հայ կեանքի մէջ սովորութիւն է, նաեւ 31 Դեկտեմբերի գիշեր երիտասարդները տունէ տուն երգելով ու պարելով պտըտիլ ու Նոր Տարուայ նուէրներ խնդրել:
Հայկակամ կաղանդի ճաշասեղանի կը զարդարուէր եօթը տեսակ ուտելիքներով , առհասարակ չորցուած պտուղներով ,չամիչ,թուզ, կաղին, նուռ,նուշ(պատէմ),պիստակ( Ֆըսթըք), արմաւ(Հուրմա ),փշոտ(Իղտէ ) ,սիսեռածաղ(Հումուս ) ,ցորեն եւ նաեւ որպէս ճաշ հարիսա,տօլմա,ապուր,թոփիկ,քէշկէկշ Պոլսոյ անուշապուր, նաւասարդի կորկոռ(ձաւարի բիլաֆի տեսակ մը),խմորեղէն, կաթա,բոկեղ(-Սիմիթ-Բիտէ-),բաղարջ-(Բօղաճա-),Պանրածաղ( Պէօրէք) եւ այլ տեսակ ուտեսեղէններով:ճաշասեղանի կը լուսաւորուէր նաեւ մոմերով:
Կաղանդի գիշեր, փոքրիկներուն եւ հարսնցուներուն կը բաժնուէր բարիմաղթանքներով այլ տեսակ նուէրներ, իսկ մեծերը զիրար շնորհաւորելով իրարու կը մաղթէին առողջութիւն, բարօրութիւն եւ երջանկութիւն:
Հայ ժողովուրդը ունէր նաեւ Նոր Տարուայ իւրայատուկ նախապաշարումներ ու հաւատալիքներ, ինչպէսին 31 դեկտեմբերին իւրաքանչիւր հայ տան մէջ կը թխմուէր մեծ քանակութեամն “Նոր Տարուայ Հաց”ը , Նոր Տարի “Նոր Հաց” ով սկսելու մտադրութեամբ, հայ տան մէջ կը պատրաստուէր նաեւ հայոց նշանաւոր “Տարի Հաց”ը(Չէօրէքի նման տափակ հաց մը),որուն երեսը կը զարդարուէր չամիչով,ընկոյզով եւ խաչով եւ կամ զանազան պատմական ու աւանդական նկարներով եւ նաեւ տարուան թուականով:Տարի Հացի մէջ կը դրուէր դրամ, դրամը որուն որ ելլէր, ան ընտանիքի բախտաւորը կը նկատուէր:
Վանեցի հայեր Նոր Տարուայ առաջին օրը կը զգուշանային անհաճոյ վարմունքներէ եւ ձախորդ գործերէն , հաւատալով որ, տարին ինչպէս կ’սկսէր նոյն ձեւով կը վերջանար:Անոնք , կերակուրներու հետ իրենց յատուկ խմորեղէն ու բոկեղ կը բաժնէին աղքատներուն : Յունուար 1 ին , իրենց հետ “Հաց” առնելով առաւոտ կանուխէն աղբիւր կ’երթային “Հաց” ը կը թրջէին, մինջեւ տարեվերջ պահելու համար հացակարօտ չմնալու մտադրութեամբ.
Ուրֆացի( Եդեսիացի)հայեր,կաղանդի գիշեր հիւրեր կը հրաւիրէին իրենց տուն, միասնաբար ուրախ ու զուարթ կաղանդի գիշեր մը ապրելու համար եւ միայն հարսունցու աղջիկներուն կաղանդի նուէր կը բաժնէին:
Ընդահանրապէս Հայ կեանքի մէջ Ամանորը ցնծութեամբ եւ մեծ ուրախութեամբ կը տօնուէր :Հայ ընտանիքի բոլոր անդամնները բոլորուած կ’ըլլար զարդարուած կաղանդի տօնական ճաշասեղանի շուրջ, որի վրայ կը գտնուէր, բնութեան մեզի պարգեւած բոլոր միրգերը,միսեղէն ուտեսեղէնները,բանջարեղինի ճաշատեսակները ,տօլմա,չէօրեք,անուշապուր,երշիկ,ապուխտ ,թօբիկ եւ նաեւ գինի կամ օղի, ինչպէս նաեւ պլպլող մոմեր:Սեղանի գլուխը բազմաց կ’ըլլար տան մամիկը, ան գինիի եւ կամ օղի գաւաթը ձեռքին բաժակը կը բարձրացնէր ամուր ու օրհնաբեր ձայնով բարի մաղթանքներ կը կատարէր որ, Աստուծոյ օրհնութիւնը իջնէ բոլորին վրայ եւ ամէն մարտ հասնի իր մուրազին:
Հայ կեանքի մէջ կաղանդի գիշեր երիտասարդները տոպրակ մը ձեռքերնին կ’այցելէին տունէ տուն երգելով ու պարելով դռները կը զարնէին ու կը խնդրէին իրենց կաղանդի նուէրը:
Անոնք կ’երգէին Նոր Տարուայ հետեւեալ շարականը:

ՄԵԼՔՈՆ ԳԱՍՊԱՐ ԵՒ ՊԱՂՏԱՍԱՐ ԱՒԵՏԻՍ
Այսօր տօն է սուրբ ծննդեան, աւետիս,
եփէ մայրիկ եփէ թանէլի բիլաֆ
հիմա պապան կուգայ, անօթի ծարաւ
պապային պաստօնը տունը մնացեր
Սօֆիային աչքը դուռը մնացեր…
ՄԱՅՐԻԿ ՇԱՏ ՏԱՐԻՆԵՐՈՒ.

Տօքթ.Սարգիս Ատամ.

ՕգտուածԱկ:Հայկական Տօներ ուԱւա

ERMENİ YAŞAMINDA YILBAŞI GELENEKLERİ:
Կաղանդի Հայկական Աւանդութիւններ:

Yeni Yıl kutlamaların geçmişi çok eskilere dayananır,genellikle yeni yıl kutlamaları şenlik,çoşku, eğlence ve sevinç günü olarak algılanır:
Eski zamananlarda çeşitli milletler yeni yılı farklı tarihlerde ve farklı gelenek ve geleneklere göre kutlarlardı:Ancak ,1 Ocak tarihi çok seneler sonra yeni yılın ilk günü olarak kabul gördü.Örneğin:Eski Mısır’daYeni Yıl 19-20 Temmuz tarihinde,Romalılarda 1 Mart’ta,
Bizanslılarda 1 Eylül’de,Ermenilerde ise farklı aylarda farklı zamanlarda farklı şekillerde kutlanırdı:
Hristiyanlık öncesi Ermeni dünyasında Yeni Yıl ,ermeni takviminin ”Navasart” adıyla bilinen ,Navasart ayında kutlarınrdı:”Nava” Yeni,”Sarita” ise Yıl kullanılırdı bu iki kelimeden türetilen ”NAVASART”kelimesi de,Yeni Yıl demekti.Navasart(Yeni Yıl) kutlamaları bolluk,bereket,hasat mevsimi olan 1-6 Ağustos tarihinde şükran ifadesi olarak kutlanırdı.
1 Ocak, Batı dünyasında ilk defa 14.y.y da, Yılbaşının ilk günü olarak takvimlerinde yerini aldı :Ermeni dünyası ise bu tarihi,1650 yıllarında Romalıların, Yılbaşını ,İsa Mesih’in doğum tarihi ile bağlamalarını takip ederek,Yeni Yılın ilk günü olarak benimsediler ve Yeni Yılı ”Gağhant”(Batı dilinde,Santa Nikola)adıyla kutlamaya başladılar:Burda ”Gağhant” yeni bir ayın ”Çağrı” sı anlamındır:
Daha sonraları ,Çam ağacı ve Noel Baba(Gağhant Baba,Dzımer Babik) Yeni Yıl’ın simgeleri oluştu,oysa Ermeniler asırlar öncesinden beri Köknar(Akkavak),Kavak,Çam Ağaclarını ”Yaşam Ağacları” ve aynı zamanda da Doğaya Saygı,Bolluk,Refah ve Sonsuzluğun simgeleri olarak benimsemişlerdi:Ermeniler Hristiyanlık öncesi dönemden beri ”Çam Ağacı”(yılbaşı ağacı)nı elma,nar, fındık, ceviz, fıstık ve renkli bezlerle süslerler ve insanlığın refahı, huzuru, sağlık, barış, mutluluk ve herkesin gönül arzusunun gerçekleşmesi için iyi dileklerde bulunarak uhdelerini yerine getirirlerdi:
Yılbaşı gecesi ,Ermeni evinin masası çok zengindir,masa en az 7 çeşit yiyeceklerle süslenir ve ziyafet masası hazırlanır.Masada genellikle yaş meyve,kurutulmuş meyve,kuru üzüm,incir, badem,fıstık,nar, ceviz,fındık,humus,iğde,topik,çorba, dolma,(dalak,uskumru,biber, lahana,yaprak),harisa,keşkek,Aşure, bulgurdan ,buğdaydan,nohuttan yapılmış mezeler ve pilavlar,hamur işleri, börek çeşitleri,(Su böreği)kurabiye,hamur tatlıları ve sütlü tatlılar ve Çörek bulunurdu, yeni seneye aydınlıklar içinde girmek düşüncesiyle,masaya mumlarla süslenir ve mumlar yakılır, masa mumların ışığıyla aydınlatılırdı :
Yeni yıl gecesi gençlere ve gelin adaylarına hediyeler dağıtılır , büyükler ise sağlık,mutluluk, huzur ve esenlik dilekleriyle kutlanırdı.
Genellikle çok önceden yılbaşı hazırlıklarına başlanır, Yılbaşı ağacı süslenir,ev eşyaları ve mobilyalar gözden geçiririlir, yemekler pişirilir, özellikle bol miktarda ekmak pişirilir,Yeni Yıla yeni ekmekle girmek için , bu ekmeğe bazı yörelerde ”Yeni Yıl Ekmeği” diğer bazı yörelerde ise ekmek hamuruna süt ve yumurta katarak pişirililir ”Çörek” adı verilirdi:Genellikle bu ekmek ceviz,üzüm gibi bazı kurutulmuş meyvelerle süslenir,bazı yörelerde ise üstü ”Kutsal Khaç” resmi veya bazı geleneksel tarihi resmlerle veya senenin tarihi ile süslenirdi:
Çoğu zaman ekmeğin veya çöreğin içine para konur,para kime çıkarsa o, evin en şanslısı ilan edilirdi:
Van yöresi ermeniler Yılbaşı gecesi tatsız, huzur bozan olaylar yaşamaktan ve başarısız işlere girişimekten titizlikle kaçınır ve sakınırlardı, onlar sene nasıl başlarsa ,yeniyılın aynı şekilde akacağına inanırlardı:Fakir ve Yoksullara yardım etmeyi asla unutmazlar, onlara bol bol yemek,kurabiye ve giyisi dağıtırlardı:Ocak 1 sabahı ,yanlarına ekmek alarak çeşmelere,arklara koşarlar ekmeklerini islatırlar ve saklardı,yıl boyunca ”Ekmek Hasreti” duymamak için:
Urfa (Yetesia) yöresi ermeniler yılbaşı gecesi evlere tüm akrabalarını ve tanıdıklarını davet ederler , beraberce çoşkulu,mutlu eğlencelerle yeni yıla beraberce girmek isterlerdi,onlar yanlızca gelin adaylarına hediyeler dağıtırlar,diğerlerinin yeni yılı iyi dileklerele kutlarlardı:
Genel olarak eski zamanlarda Ermeni dünyasında yeni yıl büyük bir çoşku ve sevinçle kutlanır,yılbaşı gecesi tüm fertleri özenle süslenmiş Yılbaşı ziyafet sofrası etrafında toplanırdı, masada çok zengin ve çeşitli yiyeceklerin yanında etli,sebzeli yemekler, yaş ve kuru meyve, hamurlu ve sütlü tatlılar ve yılbaşı ermeni masasının olmazsa olmazları dolma ve çeşitleri,aşure, çörek,pastırma,sucuk,şarap ve rakı bulunurdu:Masanın başına evin yaşlı ninesi oturur,kadehini kaldırarak,yeni yılda herkese, tüm insanlığa ,mutluluk, sağlık, huzur, refah ve barış dilekleriyle aile fertlerini teker teker kutlar ,herkesin gönlünün muradına ermesini tanrıdan niyaz ederdi ve hemen sonra yemeğe başlanırdı:
Ermeni yaşamında yılbaşı geleneklerinden biri de gençlerin 31 Aralık gecesi bir ellerinde fener ,diğerinde ise torba,şarkılar,ilahiler okuyarak ve dans ederek evden eve dolaşarak ,ziyaret ettikleri ev sakinlerinin yeni yılları kutlarlar ve yılbaşı hediyesi isterledi:
Dr.med.Sarkis Adam
Kaynak:Haygagan Doner ,Avantutyunner(Lübnan)

 

Comments are closed.