Խաղողօրհնություն

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու սրբազան արարողություններից է Ս. Մարիամ Աստվածածնի Վերափոխման տոնին` Ս. Պատարագից հետո կատարվող խաղողի օրհնությունը, որը նաեւ Ընդհանրական Ս. Եկեղեցու մաս կազմող Եկեղեցիների սրբազան արարողություններից է:

Տակավին նախաքրիստոնեական շրջանում գրեթե բոլոր ժողովուրդների կրոնական ծիսակարգի մաս էր կազմում «Տօն արմտեաց եւ պտղոց»-ը, երբ տարվա առաջին պտուղը, ի նշան հնազանդության, հպատակության, երախտագիտության եւ առաջիկա տարվա բերքի առատության, տաճարի սպասավորների` քրմերի կողմից կատարվող հատուկ արարողակարգով նվիրաբերվում էր տվյալ ժողովրդի դիցարանում պտղաբերությունը մարմնավորող աստվածությանը:

Վերոհիշյալ նվիրաբերման արարողությունը թեպետ կար նաեւ հեթանոս Հայոց ծիսակարգում, սակայն, այդ ընծայաբերումն առանձնացված չէր իբրեւ «Տօն արմտեաց եւ պտղոց», այլ համարվում էր Անահտական տոներից մեկը, քանի որ հայոց դիցարանում մի շարք այլ հատկանիշների հետ, պտղաբերության ու արգասավորության մարմնավորողը եղել է Անահիտ դիցուհին:

Փրկչական 301 թվականին, երբ Հայաստան աշխարհում քրիստոնեությունը պետական կրոն է հռչակվում, Ս. Գրիգոր Լուսավորիչը Հայաստանյայց Եկեղեցում ծիսական որոշ բարեկարգումներ կատարեց: Հայոց Հայրապետը ոչ միայն բարենորոգեց արարողակարգը, այլեւ իր հայրապետական տնօրինությամբ հայ հին կրոնում առկա որոշ ավանդություններ, սովորույթներ ու արարողություններ ընդգրկեց քրիստոնեական մեր Եկեղեցու ծիսակարգում: Դրանցից մեկն էլ Անահտական տոներից` այգեկութի երախայրիքի ընծայումն էր: Ս. Գրիգոր Լուսավորիչն այն վերաիմաստավորելով ու քրիստոնեականացնելով` ներմուծել է Հայոց Եկեղեցու ծիսակարգ` համադրելով Ս. Մարիամ Աստվածածնի Վերափոխման տոնին: Հայրապետական տնօրինության համաձայն, պտղի նվիրաբերումը պետք է կատարվեր քահանայական օրհնության սրբագործումով:

Պտղոց երախայրիքն Աստծուն ընծայաբերելու կարգը սահմանված է Մովսես մարգարեի կողմից. «Երբ մտնես այն երկիրը, որ քո Տեր Աստվածը քեզ է տալու իբրեւ սեփականություն, երբ ժառանգես այն ու բնակվես այնտեղ, ապա կվերցնես քո Տեր Աստծո քեզ տված երկրի պտուղների առաջին բերքը, կլցնես զամբյուղի մեջ եւ կգնաս այնտեղ, ուր կընտրի Տեր Աստվածը, որպեսզի իր անունը հայտնի դարձնի այնտեղ: Կգնաս այդ ժամանակ քահանայություն անողի մոտ եւ կասես նրան. «Այսօր գոհություն եմ հայտնում իմ Տեր Աստծուն…»: Արդ, ահա բերել եմ Տիրոջ ինձ տված երկրի բերքի երախայրիքը…» (Բ Օր. ԻԶ 1-3; 10):

Նշենք, որ ընծայվելիք բարիքներն էին` ցորենը, գարին, խաղողը, թուզը, նուռը, ձիթապտուղը, մեղրը: Այս ընծաների մեջ, իսրայելացիների համար յուրահատուկ նշանակություն ուներ խաղողը, որովհետեւ նախ նրանից է պատրաստվում «տրտմության լուծիչ եւ ուրախության պատճառ» գինին, եւ երկրորդ` խաղողը եղել է Իսրայելի ազգային եւ, միեւնույն ժամանակ, խաղաղության ու բարօրության խորհրդանիշը:

Ահավասիկ աստվածադիր կանոնի համաձայն, իսրայելացիներն ամեն տարի իրենց այգիների առաջին բերքն ընծայում էին Աստծո տաճարին. Իսրայելի որդիները հստակ գիտակցում ու անկեղծ հավատում էին, որ այն բոլոր բարիքները, որ իրենք վայելում են, Բարձրյալ Աստծուց է տրված: Ուստի ի նշան երախտագիտության, իբրեւ Աստծո մշակներ, իրենց արդար վաստակի ու բերքի երախայրիքը պետք է նվիրաբերեին Բարերար Աստծուն:

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին օրհնության համար, որպես այգեքաղի երախայրիք, պտուղների միջից նախապատվությունը տալիս է խաղողի ողկույզին: Այդ պայմանավորված է պատմական եւ կրոնական մի շարք հանգամանքներով. աշխարհակործան ջրհեղեղից հետո, Նոյ նահապետը` «այր հողագործ» (Ծննդ. Թ 20), Արարատ լեռան ստորոտի դաշտավայրում այգի է տնկում եւ խաղողագործությամբ զբաղվում: Որթատունկի պտուղը դառնում է Արարատյան դաշտավայրի զարդը, համարվում պտուղներից ազնվագույնը եւ կոչվում Պտղոց արքա: Հիսուս Փրկիչ Իրեն բազմիցս նմանեցրել է խաղողի որթին (Հովհ. ԺԵ 1): Իսկ Ս. Եկեղեցու հայրերի վկայությունների համաձայն, Աստվածամայրն այն ընտիր որթն է, Ով մարդկությանը պարգեւեց անապական ու կենդանարար ողկույզը` Հիսուս Քրիստոսին, եւ քանի որ պտղի օրհնությունը կատարվում էր Ս. Աստվածածնի տոնին, որը համընկնում էր ամռան վերջին: Այդ շրջանում առավելաբար հենց խաղողն էր հասունանում, ուստիեւ այն դարձավ օրհնության պտուղ:

Այնուհանդերձ, թեպետ, ընդհանրացած սովորույթի համաձայն, հիմնականում եղանակային հարմարությամբ է պատճառաբանվում պտուղների միջից խաղողի ընտրությունը, սակայն, կարծում ենք, որ դա այդպես չէ: Նշվեց, որ մեր Տերն Իրեն նմանեցրել է խաղողի որթին, եւ երբ ընթերցում ենք այդ մասին ավետարանական վկայությունը (Հովհ. ԺԵ 1-8), այլեւս տեսնում ենք, որ Տիրոջ խոսքով բացահայտվում է խաղողի որթի խորհրդանշական առաքելությունը Ս. Եկեղեցու կյանքում: Այսպիսով, նսեմանում է եղանակային հարմարության պատճառաբանությունը:

Ահավասիկ այս խորհուրդներով էր, որ Հայոց Եկեղեցում նախապատվությունը տրվեց խաղողին, որն էլ ամեն տարի, Ս. Աստվածածնի Վերափոխման տոնին, Ս. Պատարագից հետո օրհնվում եւ բաշխվում է հավատացյալներին:

Թեպետ Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ Հայրապետը մասնավոր ոչ մի արարողակարգ չսահմանեց երախայրիքի նվիրաբերման համար, սակայն նրա հաջորդները ոչ միայն պահպանեցին այդ բարեպաշտական ավանդույթը, այլեւ նրանցից Ս. Սահակ Պարթեւն այն կանոնավորեց «որպէս աւրէն», իսկ Ս. Ներսես Շնորհալի հայրապետը պտղի ընծայաբերման ավանդույթը վերածեց արարողության` սահմանելով մարգարեական, ավետարանական ու առաքելական ընթերցվածքներ, իսկ քահանայական օրհնությամբ սրբագործման համար` օրհնության հատուկ աղոթք:

Այսպիսով, խաղողի օրհնությունը դարձավ Ս. Աստվածածնի տոնին կցված բարեպաշտական արարողություն, որը խորհրդապատկերն է տարվա առաջին բերքը Աստծուն ընծայելու:

Փափագելի է, որ այսօր եւս հավատացյալները, ովքեր խաղողի որթեր կամ այգեստաններ ունեն, խաղողօրհնության ժամանակ եկեղեցուն ընծայեն իրենց բերքի երախայրիքը, որպեսզի ըստ այդմ վերանորոգվի Ս. Գրիգոր Լուսավորչի սահմանած արարողության բուն նշանակությունը, եւ աստվածային ու երկնային օրհնությունն առատապես ողողի նրանց անդաստանները:

Ժողովրդի մեջ ընդհանրացած է մինչեւ խաղողօրհնեք որթատունկի բերքից չճաշակելու ավանդույթը, ուստի խրախուսելի չէ զանց առնել ժողովրդական իմաստուն սովորությունը: Եթե բոլոր պտուղներից մասնավոր օրհնության համար նախապատվությունը տրվեց խաղողին, եւ որովհետեւ այն իբրեւ բերքի երախայրիք ընծայվում է Տիրոջը, ապա պետք է պարկեշտությամբ ու ժուժկալությամբ սպասել մինչեւ խաղողօրհնեք, որից հետո միայն` Տիրոջ կողմից օրհնաված որթատունկի բերքից ճաշակել:

ԽԱՂՈՂԻ ՕՐՀՆՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ

Օրհնության արարողությունը կատարվում է Աստվածածնի Վերափոխման տոնին (օգոստոսի 15-ի մերձակա կիրակի օրը)` հանդիսավոր Ս. Պատարագից հետո, երբ հանդիսապետ եկեղեցականի առաջնորդությամբ հոգեւորականաց դասը բարձրանում է սուրբ խորան:

Խաղողօրհնեքն սկսվում է «Փառք Սուրբ Խաչիդ» շարականի երգեցողությամբ, որին հաջորդում են սուրբգրային ընթերցվածքները (Առակ. Գ 9-10; Ես. ԿԵ 8-10; Եբր. Զ 18 – Է 7; Հովհ. ԺԵ 1-8): Աստվածաշնչյան ընթերցումներից հետո, սարկավագը ձայնում է «Գոհացարուք զբարերարէն Աստուծոյ» քարոզը: Այնուհետեւ հանդիսապետ եկեղեցականը, տասներկու «Տէր ողորմեա» ասելուց հետո, կարդում է Ս. Ներսես Շնորհալի Հայրապետի խաղողօրհնության «Տէր Աստուած Հայր անսկիզբն» աղոթքը, ապա հոգեւորականները երեք անգամ Խաչի նշանով օրհնում են ողկույզները` երգելով «Օրհնեսցի եւ սրբեսցի ողկոյզ խաղողոյս…» օրհներգը: Խաղողօրհնության արարողությունն ավարտվում է «Պահպանիչ» աղոթքով:

 

 

==============================================================

Blessing of the Grapes

 

In our national and church life great importance is given to the Divine traditions which originate from the Holy Scriptures. They became the best expressions of our national and church image and its uniqueness. Thus, these traditions were evaluated and adopted as sacred services, improving through the centuries.

History

One of the holy celebrations of the Armenian Church is the Blessing of the Grapes which is conducted following the celebration of Divine Liturgy on the feast of the Assumption of the Holy Mother of God. It is also one of the Holy Traditions of the Universal Church.

During the pre-Christian times “the feast of Roots and Fruit” constituted part and parcel of the religious rituals of almost all nations. On this day a special ceremony was conducted by the servants of the temple, during which the first fruit of the year was offered to the corresponding God embodying fertility as a sign of obedience, gratitude and fruitfulness for the coming year.

Although the above-mentioned ceremony of offering the first fruit was also found in Armenian traditions, it was not distinguished as “the feast of Roots and Fruit”. It was considered to be one of the feasts devoted to the Goddess Anahit as she embodied fertility and fruitfulness.

After Armenia’s adoption of Christianity as the state religion in 301 AD, St. Gregory the Illuminator implemented new directions in the Armenian Church concerning traditions. The first Armenian Patriarch changed the essentials of the services, but included parts of some customs and rites of the old Armenian religion into the new Christian Church traditions. One of them was the offering of the first fruit from the harvest. After reviewing and modifying this tradition, St. Gregory the Illuminator Christianized the service and introduced it into the Armenian Church traditions correlating it with the Feast of the Assumption of the Holy Mother of God. Upon the direction of St. Gregory the “offering” of the fruit was changed to be a Holy blessing of the harvest conducted by a priest.

The order of offering the first fruit to God was established by the Prophet Moses: 1 “When you have come into the land that the Lord your God is giving you as an inheritance to possess, and you possess it, and settle in it, 2 you shall take some of the first of all the fruit of the ground, which you harvest from the land that the Lord your God is giving you, and you shall put it in a basket and go to the place that the Lord your God will choose as a dwelling for his name. 3 You shall go to the priest who is in office at that time, and say to him, “Today I declare to the Lord your God that I have come into the land that the Lord swore to our ancestors to give us.

[…] 10 “So now I bring the first of the fruit of the ground that you, O Lord, have given me. You shall set it down before the Lord your God and bow down before the Lord your God.”(Deuteronomy 26:11- 3; 10 )

During the services, the following harvests were offered: wheat, barley, grapes, figs, pomegranates, olives, honey. Among these offerings, the grapes were of special significance for the Romans, for two reasons. Firstly wine, which was considered to be the best remedy for removing sadness and was associated with happiness and well-being was made of grapes. Secondly the grape was the national symbol of Israel and at the same time a symbol of peace and well-being.

According to this God-founded cannon every year Israelis offered the first fruit of their gardens to God’s temple. They clearly understood and frankly believed that all the fruit they enjoyed was granted to them by God in Heaven. Thus, in gratitude, they had to offer the first fruits of their harvest and their just earnings to the Merciful God.

In the Armenian Church grapes are given preference over other fruits to be blessed as the first fruit of the harvest. This is conditioned by a number of historical and religious circumstances. After the devastating flood, our ancestor Noah planted a vineyard in the valley on the slopes of Mt. Ararat and grew grapes. 9:20 Noah, a man of the soil, was the first to plant a vineyard. (Genesis 9:20)

The fruit of the vineyard became the decoration of the Araratian valley; it was considered to be the noblest fruit and was called the KING OF THE FRUIT. Jesus Christ repeatedly assimilated himself with the vine 15:1 “I am the true vine, and my Father is the vinegrower.” (John 15:1). According to the explanation given by our Church Fathers the Holy Mother of God is the selected branch that presented humanity with a pure and life-giving vine – Jesus Christ. The blessing of the fruit conducted on the feast of the Assumption of the Holy Mother of God coincides with the end of summer when the grape ripens.

According to the generalized tradition the choice of grapes over other fruits is usually explained by the convenience of the season, however some consider that it is not exactly so. As it has been mentioned, our Lord described himself as the vine and when we read in the Gospel (John 15 1:8) we see that His words reveal the symbolic mission of the grape vines in the life of the Church. Thus, the hypothesis that only suitable weather conditions were a factor in the choice is questioned. Because these factors, the Armenian Church has given preference to the grape, which every year on the feast of the Assumption of the Holy Mother of God is blessed after the Divine Liturgy and given to the faithful in attendance.

Although St. Gregory the Illuminator didn’t establish a specific service for offering the first fruit of the harvest, his followers kept this tradition and handed it down through generations. St. Sahag of Partev canonized it “as a rule” and St. Nerses the Graceful turned this tradition into a formal service establishing readings from the gospel of the prophets and the apostles as well as a special prayer of blessing for the consecration.

Thus, the blessing of grapes became a devout ceremony attached to the feast of the Assumption of the Holy Mother of God.

Today it is traditional for faithful Armenians who have grape vines or vineyards to offer the first fruit of their harvest during the blessing of the grapes so that the original meaning of the ceremony established by St. Gregory the Illuminator would be continued and the divine and heavenly blessing would abundantly inundate their fields.

The canons of the Armenian Church do not prohibit eating grapes before the Blessing of the Grapes, and the tradition of abstaining from eating grapes before the ceremony is rooted in the people, and has become a national custom. As the grape was given preference for blessing over all other fruits, then waiting with obedience and abstinence until the blessing of the grapes follows in the tradition established by St. Gregory.

 

The Grape Blessing Ceremony

The Grape Blessing ceremony is conducted on the Feast of the Assumption of the Holy Mother of God (on the nearest Sunday to August 15th) after the celebration of Divine Liturgy. Led by the presiding clergyman, the procession ascends to the Holy Altar.

 

The Blessing of the Grapes begins with the hymn “Glory to Your Holy Cross”, which is followed by readings from the Holy Bible. (Proverbs 3:9-10; Isaiah 65:8-10; Hebrews 6:18 – 7:7; John 15:1-8). After the readings the deacon recites the prayer “Be grateful to Almighty God”.

Then after uttering “Lord, have mercy” twelve times, the celebrant reads St. Nerses’ prayer “Our Lord, Eternal Father” and the clergymen blesses the gathered bunches of grapes singing “I bless and sanctify these bunches of grapes”. The ceremony ends with the recitation of a “redemptive” prayer.

Proverbs 3

3:9

Honor the Lord with your substance and with the first fruits of all your produce; 3:10 then your barns will be filled with plenty, and your vats will be bursting with wine.

Isaiah 65

65:8

Thus says the Lord: As the wine is found in the cluster, and they say, “Do not destroy it, for there is a blessing in it,” so I will do for my servants’ sake, and not destroy them all. 65:9 I will bring forth descendants from Jacob, and from Judah inheritors of my mountains; my chosen shall inherit it, and my servants shall settle there. 65:10Sharon shall become a pasture for flocks, and the Valley of Achor a place for herds to lie down, for my people who have sought me.

Hebrews 6

6:18

so that through two unchangeable things, in which it is impossible that God would prove false, we who have taken refuge might be strongly encouraged to seize the hope set before us. 6:19 We have this hope, a sure and steadfast anchor of the soul, a hope that enters the inner shrine behind the curtain, 6:20 where Jesus, a forerunner on our behalf, has entered, having become a high priest forever according to the order of Melchizedek.

Hebrew 7

7:1

This “King Melchizedek of Salem, priest of the Most High God, met Abraham as he was returning from defeating the kings and blessed him”; 7:2 and to him Abraham apportioned “one-tenth of everything.” His name, in the first place, means “king of righteousness”; next he is also king of Salem, that is, “king of peace.” 7:3 Without father, without mother, without genealogy, having neither beginning of days nor end of life, but resembling the Son of God, he remains a priest forever. 7:4 See how great he is! Even Abraham the patriarch gave him a tenth of the spoils. 7:5And those descendants of Levi who receive the priestly office have a commandment in the law to collect tithes from the people, that is, from their kindred, though these also are descended from Abraham. 7:6 But this man, who does not belong to their ancestry, collected tithes from Abraham and blessed him who had received the promises.7:7 It is beyond dispute that the inferior is blessed by the superior.

John 15

 

15:1

“I am the true vine, and my Father is the vinegrower. 15:2 He removes every branch in me that bears no fruit. Every branch that bears fruit he prunes to make it bear more fruit. 15:3 You have already been cleansed by the word that I have spoken to you. 15:4 Abide in me as I abide in you. Just as the branch cannot bear fruit by itself unless it abides in the vine, neither can you unless you abide in me. 15:5 I am the vine, you are the branches. Those who abide in me and I in them bear much fruit, because apart from me you can do nothing. 15:6 Whoever does not abide in me is thrown away like a branch and withers; such branches are gathered, thrown into the fire, and burned.15:7 If you abide in me, and my words abide in you, ask for whatever you wish, and it will be done for you. 15:8 My Father is glorified by this, that you bear much fruit and become my disciples